YDH-Sadık Hanefer ve Hüseyin Melleh’in, el-Menar televizyonu için hazırladıkları Suriye krizini ele alan 7 bölümlük yazı dizisinin ilk bölümünü yayımlıyoruz.

‘’Sayılı gün, haftalar sonra, birkaç aya, çok yakında… Suriye Cumhurbaşkanı Beşşar Esed devrilecek.’’ Batılı ve Arap liderlerin sürekli dillendirdiği öngörüsü buydu. Şimdi artık Suriye krizinde üçüncü yıla girdik ve yönetim devrilemedi. Şimdi birçoğu, önceden, Esed’in devrilmesi üzerine oynadıkları bahisleri zikretmeden, Şam ve muhalefet arasında diyalog merkezli ve ‘’kısık ateş’’ üstünde pişirilen uzlaşmadan bahsediyor.

İki yıldan fazladır, daha önce görülmemiş şekilde süren saldırılar karşısındaki Suriye ve liderinin kararlığını ve güçlü duruşlarını göstermek için, 7 bölümden oluşan ‘’Esad Neden Düşmedi ve Neden Düşmeyecek’’ başlıklı yazı dizisinde - Verilerle, gerçeklerle, sahadan realitelerle ve yönetimin çatışmalarda kullandığı en önemli araçlarla- karşınızdayız. Ve şu ana kadar olan ve gelecekte de bekası ve devamlılığı için olması gereken güçlü yanlarını da aktaracağız.

Suriye’yi tanımayanlara

Yazı dizisinin ilk bölümünde; Suriye devletini kuruluşuna coğrafi ve demografik yapısından ve yönetimi ile siyasetine odaklanacağız.

Suriye devleti

Suriye, resmi adıyla Suriye Arap Cumhuriyeti’dir. Başkenti Şam, yüzölçümü 185.180 kilometrekare ve nüfusu 24 milyon civarındadır.

Coğrafya ve sınırlar

Akdeniz’in doğu kıyısında ve Asya’nın batısında yer almakla beraber; Asya, Avrupa ve Afrika’yı bir birine bağlayan bir alana tekabül eder. Güneyde Ürdün, doğuda Irak, kuzeyde Türkiye ve batıda Lübnan ile sınırı bulunmaktadır. Güneybatısında ise, işgal altındaki Filistin ile Golan tepelerinin çevrelediği sınırlar vardır. Ülkenin batısında uzanan Akdeniz’e kıyısı vardır.

Demografik yapı ve nüfus

Nüfus toplamda 23,695,000 ile dünyada 54. Araplar arasında ise 7. Ülke konumundadır. Suriyelilerin çoğu eğitimli olmak üzere devlet, eğitimin her düzeyinde ücretsiz eğitimi garanti etmektedir. Ortalama yaşama süresi ise 76 yıldır. Suriyeli gurbetçiler ile Suriye kökenli vatandaşların sayısı 18 milyon civarındadır.

Farklı mezheplerin varlığı ile beraber çoğunluk müslümandır. Aynı zamanda yüksek oranda Hıristiyan da mevcuttur. Ülke, İslamiyet ve Hıristiyanlık dinlerinden farklı mezheplerin varlığı ile çeşitlilik bakımından da olmak üzere en önemli dini merkezlerden biridir. Suriye nüfusunun %90’ı Arap, %8’i Kürt ve %2’si diğer ırklardan oluşuyor (Ermeni, Türkmen ve Çerkez).

Tarih ve uygarlık

Suriye, insanlık tarihinde, bir çok uygarlığın merkezi oldu. Suriye’de ilk insanın izleri bir milyon yıla dayanıyor. Suriye’de hakim olan uygarlıklar: Sümerler, Asurlar, Fenikeliler, Romalılar, Bizanslılar, Emeviler, Abbasiler ve Osmanlılar.

Yönetim ve siyaset

Suriye yönetimi cumhuriyet rejimidir. Cumhurbaşkanı Beşşar Esed’dir. Suriye, Birleşmiş Milletlerde kurucu üye olmakla beraber iki defa da Güvenlik Konseyine seçilmiştir. Aynı zamanda Arap Birliğinde ve İslam İşbirliği Teşkilatında kurucu üyedir.

Üniter devlet

Suriye devletinin anayasasının 42. maddesi, her vatandaşın vatanın birliğini koruma görevi olduğunu söyler. Suriye modern tarihi boyunca, çevresindeki Mısır, Irak ve Lübnan gibi ülkelerde yaşanan mezhepsel veya dini hiçbir çatışmaya veya mücadeleye rastlanmamıştır. Bunun yanı sıra anayasanın 35. maddesi, bütün mezheplerin ve doktrinlerin, kendine özel ibadetlerini-şekillerini kurabilme özgürlüğü sağlarken, her vatandaşın istediği dini seçme özgürlüğü olduğunu da belirtir.

İslam ve Hıristiyanlık

İslam tarihi boyunca Suriye, çeşitli devletlere ve olaylara şahit olmuştur. En önemlisi Emevi devletidir. Ortaçağ literatüründe Şam, önemi ve konumu dolayısıyla ‘’Şam-ı Şerif’’diye adlandırılmıştı. Bunun yanı sıra ülkede, kutsal makamlar ile evliya ve sahabe kabirleri –tarihte ünlenen ve Ehlibeytten- ile ünlüdür.

Suriye, Hıristiyanlık tarihinde de önemli bir yere sahiptir. Bir dizi kilisenin ve patrikhanenin merkezidir. En önemlileri: Antakya Rum Ortodoks Patrikhanesi, Süryani Ortodoks Patrikhanesi, Melktike Katolik Patrikhanesi. Ayrıca doğusundan batısına kadar birçok kilise mevcuttur. Suriye’den ayrıca çok sayıda aziz çıkmıştır ve kilise babalarının çoğu da Suriyelidir. Suriye’de, Hıristiyanların bir çok kutsal sitesi vardır: Sidnaya, Malula[1], Sadad, Deyr Sem’an ve ayrıca erken Hıristiyanlık döneminde yaşamış azizlerin merkezi olan onlarca köy bulunmaktadır.

Dış ilişkiler

Suriye, Ortadoğu’nun genel siyasetinde büyük etkisi olan bir ülkedir. Ülke ‘’Direniş Ekseni’’ olarak bilinen eksende yer almakla beraber Filistin ve Lübnan’daki direniş güçlerini açık ve resmi bir şekilde desteklemektedir. Bu tutumu nedeni ile Amerika Birleşik Devletleri ile ilişkileri iyi sayılmaz.

Suriye’nin; İran ile ekonomik ilişkilerine de büyük bir şekilde yansıyan, özel ilişkileri vardır. Ayrıca Rusya ve Çin ile de öne çıkan ilişkileri var. Dış ilişkilerin son aşamalarında Suriye, Doğu Avrupa ve Latin Amerika ülkeleri ile (ikili ilişkilerin gelişmesi, ekonomik alanda iyileştirmeler yapmak adına karşılıklı ziyaretler ile) ilişkiler kurma çabasını göstermiştir.

Ordu ve silahlı kuvvetler

Suriye ordusu, ülke savunmasını yapan resmi sistemdir. Suriye’nin anayasasına göre Cumhurbaşkanı, ordunun ve silahlı kuvvetlerin en yüksek düzeydeki komutanıdır. Savunma bakanı yardımcısıdır ve genelkurmay başkanı kendisi tarafından atanır. Suriye ordusu askeri büyüklük olarak dünyada 16. Arap düzeyinde ise Mısır’dan sonra ikinci sıradadır.

Ordu, İsrail’e karşı birden fazla savaşta yer aldı: 1948, 1967 savaşları ve 1973-1974 savaşları. Ayrıca Lübnan’ın 1982’de işgalinden sonra İsrail’e yanıt veren taraflara ortak oldu.

Ordunun cephaneliği Sovyetler Birliği’nden ardından Rusya’dan ve bunlara ek olarak Çin ve İran’dan sağlanmıştır. İsrail’e kadar varabilen Scud füzelerine, hava savunma sistemleri olan S-300 füzeleri ve Amerikan yapımı F-15 uçaklarına alternatif olarak MİG savaş uçaklarına sahiptir.

İdari bölümler

Suriye’nin 14 ile ayrılmış idari bölümleri vardır. Bu iller de kendi içlerinde bölgelere ayrılmıştır.

HASEKE

DEYR EZ-ZOR

RAKKA

HALEP

İDLİB

LAZKİYE

TARTUS

HAMA

HUMUS

ŞAM

ŞAM KIRSALI

SUVEYDA

DERAA

KNEYTRA

Suriye… Kriz…

Bu açıklamalar; şu ana kadar devam eden krizin, ülkeyi tehdit ettiği birliğini, demografik ve coğrafik yapısının gerçekliğini göstermek içindi.

Suriye’de süren çatışmalar, Batı ve Arap medyasının aktardığı gibi sadece demokrasi ve reform talepleri ile sınırlı değildir. Bu talepler bütün halkların haklı talepleri olmakla beraber, Suriye’de bununla birlikte, halkların meşru talepleri (özgürlük, onur, reform) kullanılarak başka şeyler hedeflendi.

Hesaplaşma

İki yıl önce, krizin başlangıcında mart ayında, Deraa olaylarında sonra, Şam ile hesaplaşmak adına fırsat bulanlar oldu. Amerikalılar, yanlarına Siyonistleri alarak, Suriye iç krizi sayesinde, Suriye’yi bölgesel denklemlerin dışında tutmak istediler.

İçte ise, bir tür savaş ile tahrip olup devamlılığı sarsılsın ve ordusu, liderleri ve halkı bu savaş ile meşgul olsun istendi. Meşgul olunması istenenler ise, Amerikan işgaline terk edilmiş Irak’ın ve Lübnan-Filistin direnişinin yanında yer alarak Amerikan’ın, bölgedeki projelerine karşı olan eksenin dayanak noktalarını oluşturuyordu.

Çeviren: Hasan Sivri:

[1]Hz.İsa’nın Aramice olan anadilini iki bin yıldır halen konuşanların yaşadığı bir yer (Çevirenin notu)