Rusya’da anayasa değişikliğine dair bizde ve aslında dünyada da genel olarak bilinenler şunlardan ibaret:
1- Putin’in görev süresi, bu anayasa değişikliğiyle sıfırlanıyor; böylece daha önceki dönemler yok sayılarak yeni baştan başkanlığa aday olabilecek. (Doğru.)
2- Yabancı ülke vatandaşlığı da bulunan Rusya vatandaşlarının başkanlık başta olmak üzere önemli makamlara gelmesi engellenecek. (Doğru.)
3- Rusya’nın merkezi devlet yapısı pekiştiriliyor ve Rus milliyetçiliğine dayanan yeni bir devlet sistemi geliştiriliyor. (Yanlış.)
4- Federasyon cumhuriyetlerinin, özerk bölgelerinin, oblastların, vb. Rusça dışında dil kullanmaları yasaklanıyor. (Yanlış.)
Özellikle üçüncü ve dördüncü başlıklar, en çok uluslararası yorumcular arasında, yeni anayasal düzende tam bir diktatörlük beklentisi doğuruyor. Buna, Rusya’da solun anayasa değişikliğine karşı çıkması da katkıda bulunuyor.
Oysa bu iki grubun itirazları arasında yapısal bir farklılık var. Rusya Federasyonu Komünist Partisi’nin ve kimi sol grupların karşı çıkışının temelinde yatan itiraz, görünürde iki başlı.
İlki, bu gruplar, anayasa değişikliğiyle başkanlık süresinin sıfırlanmasına karşılar; bunun, başkana olağanüstü yetkiler tanıdığını ileri sürüyorlar. Komünist Partisi Genel Sekreteri Gennadiy Zyuganov’un, başkana «çar ve genel sekreterde bile bulunmayan yetkiler verildiği» iddiası, bu çerçevedeydi.
Ancak gene de, siyasi gündemi takip edenler açısından, bu itirazların aslında sosyal devlet yönünde Kremlin’e baskı unsuru oluşturmayı amaçladığı ileri sürülebilir; bir başka deyişle bu itirazlar, liberal ekonomik düzende bir dönemeç karşılığında desteğe dönme imasını da eksik etmiyordu. Ancak Kremlin bu konularda tashihe gitmeyi kabul etmedi veya bu kesimlerin arzu ettiği boyutta kabul etmedi.
Demek ki solun itirazı, esasen, liberal ekonomik düzenin sürmesine karşıydı. (Değişiklik tartışmaları boyunca solun artan etkisine de tanık olundu; bu, ileriki süreçte daha belirgin bir nitelik kazanabilir.) Oysa liberallerin itirazı, bunun tam tersi; «Putin diktatörlüğü, Rusya’da totalitarizm,» vb. başlıkları, aslında, liberal düzene bir tehdit algısından kaynaklanıyor.
Bizde ise, herhalde daha ziyade bilmezliğin veya Batılı kaynaklar üzerinden takip etmenin eseri olacak, bu iki ana itiraz birbirine karıştırılıyor.
Bu, geniş kapsamlı bir anayasa değişikliği, dolayısıyla metnin tamamı, ancak uzmanlık boyutunda ilgi çeker. Ne var ki en azından bir maddesinin açıkça dini referans verdiğini söylemek mümkün.
Bu, tanrının anayasa metnine sokulmasında karşımıza çıkıyor. Bu tanrının, herkesin kendince tanrısı olduğunu ileri sürmek de mümkün, zira belli bir dine vurgu yapılmıyor; ama gene de, devlet birliğinin ideolojik temellerinden biri olarak tanrı inancı gösteriliyor.
En önemlisi, Rusya’nın çokuluslu, çok etnisiteli ve çok inançlı yapısının altı son derece kalın çiziliyor. Rusluk, sadece Rusçanın devlet dili olarak nitelenmesinde, «devlet-kurucu halkın dili» olarak karşımıza çıkıyor.
Böylece, fiiliyatta zaten yerleşik olan bir uygulama, yani federasyonu oluşturan cumhuriyet, özerk bölge, oblast, vb.nde bu devlet dilinin de kullanılması şartı getiriliyor. «Dahi» anlamına gelen «de», önemli; zira bu madde, aşağıda göreceğiniz gibi, federasyonu oluşturan unsurların kendi dillerini kullanma, koruma ve geliştirmelerini de anayasal görev olarak tayin ediyor.
Öte yandan, başkanın yetkisinin genişletildiği iddiaları da çok doğru değil; zira bu yetkilerin (şüphesiz tayin edici olmayan, hatta teferruat denebilecek) bir bölümü hükümete tevdi ediliyor.
Keza, merkezi yönetimin federal özerklikler hilafına güçlendirildiği iddialarını da şüpheyle karşılamak gerek. Merkezi yönetimin güçlendirildiği doğru; ancak bu, yerel yönetimlerden iktidar yetkilerinin alınması anlamına gelmiyor.
Hiç değilse bu anayasa değişikliği, yerel iktidarların daraltılması eğilimine yeni bir momentum katmıyor. Dahası, 132. madde değişikliğindeki ifadeye bakılırsa, yerel yönetim organları (bunlar esasen beledi organlar) ve devlet iktidarı organları (federal organlar), Rusya Federasyonu’nda üniter kamu iktidarının unsurları arasında sayılıyor.
Aşağıda, değişiklik tasarısının yaklaşık beşte birlik bölümünü de çeviriyorum. Çevirdiğim bu maddeler, değişikliğin esasını göstermek açısından yararlı olacaktır; çevirinin dışında tuttuğum geniş bölüm ise, daha ziyade federal ve organların bu genel ilkeler çerçevesinde örgütlenmesiyle ilgili.
67/2: «Binlerce yıllık tarihle birleşmiş, bize ideallerini ve tanrı inancını devreden atalarının hatırasını ve keza Rusya devletinin gelişmesindeki devamlılığı koruyan Rusya Federasyonu, tarihi olarak meydana gelmiş devlet birliğini tanır.
67/3: Rusya Federasyonu, anayurdun savunucularının hatırasına saygı gösterir, tarihi hakikatin savunulmasını temin eder. Vatanın savunmasında halkın kahramanlığının öneminin küçük düşürülmesine izin verilmez.
67/4: Çocuklar, Rusya devlet siyasetinin en önemli önceliğidir. Devlet, manevi, ahlaki, entelektüel ve fiziki, her yönden, çocukların gelişmesine, onların vatanseverlikle, yurttaşlık bilinciyle ve büyüklerine saygıyla eğitilmesine katkıda bulunan şartları yaratır. Aile eğitimine öncelik veren devlet, kimsesiz çocuklar hususunda onların ebeveyni sorumluluğunu üstlenir.
68/1: Rusya Federasyonu’nun devlet dili, federasyona ait bütün topraklarda, Rusya Federasyonu’nun eşit haklara sahip halklarının çokuluslu birliğine dahil olan devlet-kurucu halkın dili, Rusçadır.
68/2: Cumhuriyetler, kendi devlet dillerini tespit etmek hakkına sahiptirler. Bunlar, cumhuriyetlerin devlet iktidarı organlarında, yerel otonomi organlarında, devlet kuruluşlarında, Rusya Federasyonu’nun devlet diliyle birlikte kullanılırlar.
68/3: Rusya Federasyonu, bütün halklarının ana dillerini koruma ve onu öğrenme ve geliştirme şartlarını yaratma hakkını garanti eder.
68/4: Rusya Federasyonu’nda kültür, çokuluslu halkın eşsiz mirasıdır. Kültür, devlet tarafından desteklenir ve korunur.
69/1: Rusya Federasyonu, onun çekirdekleri arasında bulunan sayısı az halkların haklarını, uluslararası hukukun herkes tarafından tanınmış prensipleri ve normları ve Rusya Federasyonu’nun uluslararası anlaşmaları bağlamında garanti eder.
69/2: Devlet, Rusya Federasyonu’nun bütün halklarının ve etnik cemaatlerinin kültürel benzersizliğini korur, etnokültürel ve dilsel çeşitliliğin korunmasını garanti eder.
69/3: Rusya Federasyonu, yurtdışındaki yurttaşlarına haklarını hayata geçirmelerinde, onların menfaatlerinin savunulmasında ve Rusya kültürel kimliğinin korunmasında destek sunar.
70/1: Rusya Federasyonu’nun devlet bayrağı, arması ve marşı, bunların tasviri ve resmi kullanımının tayini, federal anayasal yasayla tespit edilir.
70/2: Rusya Federasyonu’nun başkenti Moskova’dır. Başkentin statüsü federal yasayla tespit edilir. Devlet iktidarının muhtelif federal organlarının sürekli bulunduğu yerler, federal anayasal yasayla tayin edilmek üzere, başka bir şehirde olabilir.
Aradaki, kimi önemli düzenlemelerin çevirilerini, önemli olmakla birlikte ayrıntı niteliği taşıdığından, bırakıyorum. Bununla birlikte aşağıdaki düzenlemeler, genel bir önem taşıyor.
75/5: Rusya Federasyonu, yurttaşların emeğine saygı gösterir ve onların haklarının korunmasını temin eder. Devlet, bir bütün olarak bütün Rusya Federasyonu’nda bir emekçinin asgari geçiminden az olmayacak şekilde asgari ücreti garanti eder.
75/6: Rusya Federasyonu, yurttaşlarının emeklilik sistemine, genel, adil ve dayanışmacı kuşaklar prensibine dayanarak şekil verir ve onun etkin işlerliğini, keza yılda bir defadan az olmamak kaydıyla federal yasayla tespit edilecek bir emeklilik indeksini hayata geçirir.
75/7: Rusya Federasyonu’nda, federal yasaya uygun olarak, yurttaşlarına sosyal yardıma yönelik zorunlu sosyal sigorta ve sosyal yardım ve diğer sosyal ödemeler indeksi garanti edilir.
78/5: Rusya Federasyonu vatandaşı, 30 yaşını doldurmuş, başka bir devletten vatandaşlığı veya sürekli oturumu veya başka bir devlette sürekli oturum hakkını garanti eden herhangi bir belgesi bulunmayan kişi, federal devlet organının yöneticisi olabilir. Federal yasaya göre tayin edilen federal devlet organının yöneticisinin, Rusya Federasyonu sınırları dışındaki yabancı bankalarda hesap (tasarruf) açması, parasal varlık ve değer saklaması yasaktır.
79: Rusya Federasyonu, eğer yurttaşlarının insan hak ve hürriyetlerine bir sınırlama getirmiyor ve Rusya Federasyonu anayasal temeliyle çelişmiyorsa, Rusya Federasyonu’nun uluslararası anlaşmalarına uygun olarak uluslararası birliklere katılabilir ve yetkisinin bir bölümünü onlara devredebilir. Devletlerarası organların Rusya Federasyonu’nun uluslararası anlaşmaları temelinde aldığı kararları, Rusya Federasyonu’nun anayasasıyla çeliştiği takdirde, Rusya Federasyonu’nda uygulanamaz.
79, ek: Rusya Federasyonu, devletlerin ve halkların bir arada yaşamalarını garanti eden ve bir devletin iç işlerine müdahaleye izin vermeyen, uluslararası barış ve güvenliğin korunması ve tahkim edilmesine yönelik tedbirleri alır.
80/2: Rusya Federasyonu başkanı, Rusya Federasyonu anayasasının, insan ve yurttaş hak ve hürriyetlerinin garantörüdür. Rusya Federasyonu anayasasının tayin ettiği düzende, Rusya Federasyonu’nun egemenliğini, onun bağımsızlığını ve devlet bütünlüğünü korumak için tedbirleri alır, ülkedeki yurttaşların huzur ve rızasını destekler, yegâne kamu iktidarı sistemine dahil organların mutabakat temelinde faaliyetini ve karşılıklı işlerliğini temin eder.
81/1: Rusya Federasyonu başkanı, Rusya Federasyonu yurttaşları tarafından genel, eşit, doğrudan ve gizli oy temelinde altı yıllığına seçilir.
81/2: Rusya Federasyonu yurttaşları, Rusya Federasyonu başkanı olarak, 35 yaşından büyük, en azından 25 yıldır sürekli Rusya Federasyonu’nda yaşayan, yabancı bir ülkenin vatandaşlığında hiç bulunmamış ve bulunmayan, yabancı bir ülkede sürekli oturumu veya Rusya Federasyonu vatandaşının yabancı bir devlet topraklarında sürekli oturum hakkını temin eden başka bir belgesi olmayan birini seçer.
Rusya Federasyonu başkanlığı görevine aday olandan beklenen, yabancı bir devlet vatandaşı olmama şartı, daha önce federal anayasal yasayla Rusya Federasyonu’na dahil olan veya bir bölümü Rusya Federasyonu’na dahil olan bir devletin vatandaşlığına sahip olmuş ve devamlı olarak Rusya Federasyonu’na dahil devletin topraklarında ya da bir bölümü Rusya Federasyonu’na dahil devletin topraklarında yaşamış kimseleri kapsamaz. Rusya Federasyonu başkanının Rusya Federasyonu toprakları dışında yabancı bankalarda hesap (tasarruf) açması ve bulundurması, parasal varlık ve değer saklaması, federal yasayla yasaklanmıştır.
Hazal Yalın. Çoğunluğu klasik Rus edebiyatından kırktan fazla çevirisi var. Aralarında Tolstoy, Dostoyevski, Saltıkov-Şçedrin, Gogol, Turgenyev, Puşkin, Zamyatin, Kuprin, Gonçarov, Leskov, Grin, Zoşçenko, Strugatski Kardeşler gibi yazarların bulunduğu çeviriler, Kırmızı Kedi, Kitap, İthaki, Helikopter, Remzi gibi yayınevlerinde yayınlanıyor. Güncel makaleleri genellikle Yakın Doğu Haber’de (ydh.com.tr) yayınlanıyor. @Hazal_Yalin