Astana konferansı, Suriye krizine dair çözüm çabaları içerisinde tüm etkisizliğine rağmen bir dönüm noktası özelliği taşıyor.

Astana görüşmelerinin organizasyonu, katılım düzeyi ve gündemi, etkisizliğinin sebeplerini ortaya koyuyor. Bir başka deyişle aşağıdaki şartlardan dolayı Astana görüşmelerinden Suriye’yi ne askeri ne de siyasi açıdan etkileyebilecek herhangi bir sonuç çıkması beklenmiyor.

1- Organizasyon: Astana konferansı; Türkiye, Rusya ve İran dışişleri bakanlarının 20 Aralık 2016’da imzaladığı Moskova deklarasyonu sonrasında gündeme geldi. Dolayısıyla daha önceki Cenevre konferanslarının aksine Astana konferansının organizasyonunda başta Amerika olmak üzere Suriye sorununa taraf olan diğer ülkeler yer almadı.

Suriye’ye barışın gelebilmesi, savaşı destekleyen uluslararası tarafların barış sürecine ortak olabilmesiyle mümkün. Suriye savaşını destekleyen Amerika ve müttefikleri, Astana’ya organizatör değil gözlemci sıfatıyla katılıyor. Astana konferansının organizatörlerinden Rusya ve İran’ın Şam’ın müttefiki olması, Türkiye’nin ise 6 yıllık Suriye krizinde mensubu olduğu uluslararası kampı değil sadece kendisini temsil etmesi, konferansın başarı şansını azaltıyor.

2- Katılım düzeyi: Cenevre konferanslarının aksine Astana konferansında üst düzey katılım söz konusu değil. Organizatör ülkelerden Rusya’yı Dışişleri Bakanlığı Ortadoğu ve Kuzey Afrika Departmanı Başkanı, Türkiye’yi Dışişleri Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı, İran’ı ise Dışişleri Bakan Yardımcısı temsil ediyor.

Benzer bir durum Suriyeli taraflar için de söz konusu, Cenevre konferansına Dışişleri Bakanı Velid Muallim başkanlığındaki heyetle katılan Suriye hükümeti, Astana konferansına BM Temsilcisi Beşşar Caferi’yi gönderiyor.

Muhaliflerin katılım durumu ise yok hükmünde. Zira ABD liderliğindeki Dostlar Grubu tarafından “Suriye halkının yasal temsilcisi” olarak tanınan Suriye Ulusal Koalisyonu adlı örgüt Astana’da yok.

Halbuki Cenevre-2 görüşmelerinde muhalifler adına sadece Ulusal Koalisyon davet edilmişti. Cenevre-3 görüşmelerine katılmaları için Suudi Arabistan’ın Riyad kentinde kurulan Riyad heyeti de Astana’da bulunmuyor, sadece destek vaat ediyor.

Ateşkes konusunun görüşüleceği Astana konferansına “ılımlı” diye nitelenen silahlı gruplardan Ahrar Şam, Sukur Şam, Rahman Ordusu, Şam Devrimcileri, İdlib Ordusu ve Mücahitler Ordusu katılmıyor.[1]

Muhaliflerin Astana’ya katılımı, Riyad heyeti içinde de yer alan İslam Ordusu üyelerinden Muhammed Alluş gibi şahıslarla ve sahada ciddi bir ağırlığı olmayan Özgür Suriye Ordusu Feylak Şam, Sultan Murad Tugayları, Şamlılar Cephesi, Ceyş el-İzze, Ceyş el-Nasr, Sahil Ordusu, İslam Şehitleri Tugayları, Festakim örgütü, İslam Ordusu, ile sınırlı.

3- Gündem: Organizasyonunun durumu ve katılım düzeyi dikkate alındığında Astana konferansından Suriye Destek Grubu’nun 30 Ekim ve 15 Kasım tarihli Viyana bildirileri ya da 20 Aralık tarihli Moskova Deklarasyonu doğrultusunda krizin siyasi çözümüne dair bir yol haritası çıkması beklenmiyor.

Muhtemelen Moskova deklarasyonu sonrasında ilan edilen ateşkesin yaşatılması ve kuşatma altındaki bölgelere insani yardım ulaştırılması konularının görüşüleceği Astana konferansının gündeminin müzakerelerin seyrine göre gelişeceği tarafların basına yaptığı açıklamalardan anlaşılıyor.

Konferansa örgüt düzeyinde katılmayan Suriye Ulusal Konseyi’nin Sözcüsü Ahmed Ramadan "Bizim için en önemli gündem maddeleri arasında ateşkesin güçlendirilmesi, zorla yer değiştirmelerin durdurulması ve herhangi bir sınırlama olmaksızın kuşatma altındaki bölgelere insani yardım gönderilmesi yer alıyor"[2] diyor.

Suriye Meclisi Genel Sekreteri Halid el-Abbud ise Astana görüşmelerinin “terörist grupların ayrıştırılması sürecini tamamlamaya ve ateşkesin ülke çapına yayılmasına yönelik bir adım”[3] olacağını ifade ediyor.

2015 yılında Fetih Ordusu adı altında ittifak yaparak İdlib’i ele geçiren Nusra ile Ahrar Şam’ın şu an İdlib’de birbiriyle çatıştığı düşünülürse “teröristlerin ayrıştırılması” sürecinin Astana’dan önce başladığı söylenebilir.

Ancak sahada ağırlığı olan silahlı grupların temsil edilmediği ve silahlı grupların kendi aralarındaki ittifaklarının da çatışmalarının da çok hızlı geliştiği biliniyor. Dolayısıyla Astana’dan “ateşkesin ülke çapına yaygınlaştırılması” yönünde bir karar çıksa bile bu kararın ne ölçüde uygulanabilir olacağı tartışmaya açık.

Astana neden bir dönüm noktası?

Bunca olumsuz şartlara rağmen Astana konferansını Suriye krizinde bir ‘dönüm noktası’ kılan şey, 2011’den beri sürdürülen oyun düzenini değiştiriyor olması.

Eğer Trump yönetimini Suriye’de savaş seçeneğine dönmesi için etkilemeye yönelik bir politik manevra değilse Türkiye’nin Rusya ve İran safına geçmesiyle kurulan bu yeni oyun düzeni, uluslararası tarafları terörle mücadele önceliğinde birleşmeye mecbur ediyor.

Silahlı grupları ise Beşşar Esed’in cumhurbaşkanlığını bir gerçeklik olarak kabule ve ‘vatanseverlik’ ile teröristlik arasında tercihe zorluyor.

Aslında bu süreç, ABD’nin 2014 Eylülünde IŞİD hedefiyle terörle mücadeleye yönelmesi ve “Şam’da devrim” önceliğinden vazgeçmesiyle başlamış ve Suriye Destek Grubu’nun Viyana kararlarıyla teorik bir çerçeve kazanmış; ancak Türkiye ve Suudi Arabistan’ın Şam’da devrim önceliğinde ısrarı sebebiyle uygulama aşamasına geçememişti.

Astana konferansı, ayrıntıları “Türkiye, Rusya İran ortaklığı ve Suriye’de artan çözüm şansı”[4] başlıklı yazıda anlatılan Türkiye’nin saf değiştirme macerasının ürünü.

Dolayısıyla Astana konferansı, alınacak kararlar veya bu kararların uygulanabilir olup olmaması bakımından değil, Suriye’de kurulan yeni oyun düzeninin tatbikat sahası olması bakımından önemli.

Şam’da ‘devrim’ için savaşanlarla Şam’ı ‘devrime’ karşı koruyanların karşıtlığına dayalı eski oyun düzeni, aslında 2014 Eylülünde fiilen bozulmuştu. Suriye Destek Grubu’nun Viyana kararları, tüm tarafları terörle mücadele önceliğinde birleşmeye zorlayan yeni oyun düzeninin kurallarını koydu. Astana konferansı ise bu yeni oyun düzeninin ilk tatbikatı.

Elbette karşıt kutupta olanları aynı safta yer almaya ve tüm tarafları terörle mücadelede birleşmeye zorlayan bu yeni oyun düzeni, Suriye’ye ve bölgeye terörden temizlenmiş istikrarlı bir gelecek vaat etmiyor.

Zahiren terörle mücadeleye odaklanmış gözükseler de tarafların terörist tanımında ve Suriye ile Irak’ın toprak bütünlüğü konusunda farklı tanımlara veya hassasiyetlere sahip olması, bu yeni oyun düzeninin de yeni çatışma dinamikleri üretebileceğini gösteriyor.

IŞİD ve Nusra konusunda zahiren bir ittifak söz konusu olsa da PYD ve ‘ılımlı’ diye nitelendirilen silahlı gruplara yönelik tavır farklılıkları, müttefik olan tarafları karşıtlığa; karşıt tarafları müttefik olmaya sevk ediyor.

Yakın zamana kadar Fetih Ordusu adı altında müttefik olan Nusra ve Ahrar Şam’ın İdlib’de birbiriyle çatışmaya başlaması ve Türkiye’nin PYD ile ilişkileri sebebiyle müttefiki olan Amerika’yı İncirlik üssünü kapatmakla tehdit etmesi, bu yeni oyun düzeninin yereldeki ve uluslararası alandaki yansımaları olarak okunabilir.

[1] El Arabiya. 16 Ocak 2017. اغلب جناح‌های مخالف اسد در اجلاس آستانه شرکت می‌کنند https://farsi.alarabiya.net/fa/middle-east/2017/01/16/%D8%A7%D8%BA%D9%84%D8%A8-%D8%AC%D9%86%D8%A7%D8%AD-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%AE%D8%A7%D9%84%D9%81-%D8%A7%D8%B3%D8%AF-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AC%D9%84%D8%A7%D8%B3-%D8%A2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA-%D9%85%DB%8C-%DA%A9%D9%86%D9%86%D8%AF.html

[2] BBC Türkçe. 19 Ocak 2017. Suriye müzakereleri: Astana görüşmeleri hakkında merak edilenler http://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-38661085

[3] Farsnews. 22 Ocak 2017. نشست آستانه گامی برای تکمیل تفکیک گروه‌های تروریستی در سوریه است

[4] YDH. 3 Ocak 2017. Türkiye, Rusya İran ortaklığı ve Suriye’de artan çözüm şansı, http://ydh.com.tr/YD520_turkiye-rusya-iran-ortakligi-ve-suriyede-artan-cozum-sansi.html