76 yıldır yürürlükte olan ve Torato umanuto olarak bilinen muafiyet sona eriyor çünkü Yeşiva öğrencilerinin tam entegrasyonuna İsrail'in çok ihtiyacı var.
YDH- Yeşiva öğrencilerinin tahsilinin askerlik yükümlülüğünden muafiyet sağlamasının kaldırılmasının anlık etkisi asgari düzeyde olsa da statükodaki yarılmaları açığa çıkarmasını siyasi temsiliyet ve asker ihtiyacı perspektifinden inceleyen Anshel Pfeffer'in Haaretz'de ''Ultra-Orthodox Jews Won't Be Press-ganged Into the Israel Army Overnight, but Change Is Coming'' başlığıyla yayınlanan yazısını Keda Bakış YDH için çevirdi.
***
5784 yılının Adar (II) ayının 22. günü (diğer adıyla 1 Nisan 2024) önemli bir dönüm noktası olmalı. 400 yeşiva öğrencisinin 76 yıl boyunca askerlik hizmetinden kaçınmasına olanak tanıyan 'torato umanuto' ("Torah onun mesleğidir") muafiyeti sona erdi.
Pazartesi gününden itibaren, Tevrat eğitimi artık İsrail ordusuna yazılmaktan muaf tutulmak için geçerli bir neden olarak kullanılamayacak. Bu değişikliğe rağmen, ilk etkisi hemen görülmeyebilir.
İsrail ordusu çok sayıda ultra-Ortodoks'un askere alınması ihtimaline karşı planlar yapmaya başladı; ancak şimdilik bu planlar sadece "kağıt üzerinde" ve önümüzdeki aylarda gerçekleşmesi pek olası değil - hele ki İsrail ordusu savaştayken ve çok daha acil meseleleri varken.
Golani ve Givati tugaylarındaki Haredi müfrezeleri muhtemelen hala en az on yıl uzakta.
Netanyahu hükümetinin muafiyet düzenlemelerine ilişkin bir yasayı geçirememesi ve Yüksek Adalet Mahkemesi'nin uzatma talebini reddetmesi üzerine son zamanlarda gösterdikleri tepkiye rağmen ultra-Ortodoks partiler koalisyondan çıkmaya hevesli değiller.
Şu anda, görevde kalma konusundaki kararlılığıyla bilinen Benjamin Netanyahu'nun önümüzdeki Knesset oturumunda yasayı çıkaracak çoğunluğu sağlayıp sağlayamayacağını görmek için zaman kolluyorlar.
Muafiyetin sona ermesinin, Netanyahu hükümetinin hayatta kalma şansının ve İsrail ordusunun askere alma ölçeğinin çok ötesine uzanan sonuçları olacaktır.
Buna ek olarak, Maliye Bakanı Bezalel Smotrich'in beceriksizliğine rağmen Haredi gençlerin devam ettiği yeşivalara fon sağlanmasına ilişkin mahkeme kararının etrafından dolanmanın bir yolunu bulup bulamayacağını görmek için bekliyorlar.
Şu anda daha iyi bir alternatifleri yok. Koalisyonda kalmaları, güçlü bakanlıkların ve milyarlarca şekel değerindeki bütçelerin kontrolünü ellerinde tutmaya devam edecekleri anlamına geliyor.
Netanyahu dışında askeri muafiyeti geri getirecek başka bir potansiyel başbakan yok. Benny Gantz bunu yapmaya hazır olabilirdi; ama o bile artık anketlerde kendisini destekleyen İsraillilerin bunu kabul etmeyeceğini anladı.
Genç Haredi erkeklerin askere alınması belki hükümeti düşürecek bir konu olabilir; ama bu muhtemelen Temmuz sonunda Knesset oturumu sona ermeden önce olmaz.
Muafiyetin sona ermesinin, Netanyahu hükümetinin hayatta kalma şansının ve İsrail ordusunun askere alma ölçeğinin çok ötesine uzanan sonuçları olacaktır.
Bu durum Haredi-İsrail toplumunun tarihinde önemli bir dönüm noktasına işaret etmekte ve üçüncü dönemin ya da neslin sona erdiğini göstermektedir.
İlk Haredi-İsrailli liderlere devletin kurucuları tarafından iki önemli hediye verildi. Bu hediyelerden ilki, Haredi kuruluşuna şabatın (cumartesi) yeni kurulan Yahudi devletinde resmi dinlenme günü olarak tanınacağını ve devlet dairelerinde servis edilen tüm yiyeceklerin koşer standartlarına uygun olacağını garanti eden bir mektuptu.
Haredi-İsrailli kuşak, laik İsrail devleti içinde sadece gelişmekle kalmayıp aynı zamanda siyasi manzaraya hakim olma becerilerini de gösterdi.
Ayrıca bu mektup Ortodoks Hahambaşılığına nikâh ve boşanma işlemlerini yürütme konusunda tam yetki verirken, Haredilerin kendi bağımsız eğitim sistemlerini de güvence altına alıyordu.
Daha sonra, başlangıçta Kurtuluş Savaşı'nın ilk aşamalarında Haganah liderleri tarafından onaylanan 'torato umanuto' muafiyeti oluşturuldu. Bu muafiyet, küçük bir grup yeşiva öğrencisinin askerlik hizmeti için askere alınmamasını sağladı.
İlk hediyeler, devlet öncesi İsrail'deki eski Yishuv Yahudi topluluklarının ve yakın zamanda Holokost'tan kurtulanların bir karışımı olan ilk nesil Haredi İsraillilere, ortaya çıkan devletin geri kalanından ayrı olarak kendi topluluklarını kurma fırsatı sağladı.
Önemli bir kısmı seçimlere katılmaktan veya herhangi bir hükümet yardımı istemekten kaçındı. Öncelikli hedefleri, Avrupa'da kaybedilen yeşivaları ve Hasidik mahkemeleri yeniden inşa edebilecekleri bir alana sahip olmaktı.
Bu dönemde pek çok kişi Haredim'i, yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan ve önünde belirsiz bir gelecek bulunan küçük, modası geçmiş bir azınlık olarak görüyordu.
Sonraki Haredi-İsrailli kuşak, laik İsrail devleti içinde sadece gelişmekle kalmayıp aynı zamanda siyasi manzaraya hakim olma becerilerini de gösterdi.
1977'de ilk Likud koalisyon hükümetine dahil olmalarıyla birlikte mevcut ayrıcalıklarını pekiştirdiler. Bundan önce torato umanuto muafiyeti 1.000'den az sayıda kendini adamış öğrenciyle sınırlıydı.
Likud, muafiyeti ultra Ortodoks bir yeşivaya öğrenci olarak kaydolan herkesi, yani Haredi gençlerini kapsayacak şekilde genişletmeye razı oldu. On yıl içinde bu sayı 10,000'i aştı.
Sona yaklaşmakta olan üçüncü dönem Netanyahu ve Şas lideri Arye Dery gibi benzer politikacıların yükselişine işaret ediyordu. Bu dönemde Haredim siyasette önemli bir nüfuz kazanmış, ulusal hizmet veya ekonomik faaliyetlere (vergi ödemeleri dahil) katkıda bulunmadan bunun ödüllerini toplamıştır.
Yeşivalara sağlanan fonlar her koalisyon anlaşmasında artmaya devam etti.
Yahudi tarihinde bir anormallik ortaya çıktı ve bu anormallik, seçkin birkaç alimin hayatlarını Tora (Tevrat) öğrenimine adamasına olanak tanıyan cemaat geleneğini bozdu. Ancak çağdaş İsrail'de, tüm erkeklere ulusal güvenlik ve ekonomiyle ilgili her türlü yükümlülükten muaf olma özgürlüğü tanıyan bütün bir Yahudi topluluğu mevcuttu.
Gelecek nesil Haredi-İsrailliler muhtemelen gettonun kendi dayattığı sınırlar içinde inzivaya çekilmiş varlıklarını sürdürmeyi tercih eden dindarlar ile yeni bir İsrailli kimliğini benimseyen ulusalcılar arasında bölünecektir.
Torato umanuto muafiyetinin iptalinin Haredi liderliği tarafından geleneksel olarak alınan hediyeler üzerindeki etkisini tahmin etmek için henüz erken.
Netanyahu ve destekçileri bu gelişmenin önemini küçümsemek için çaba sarf edeceklerdir. Ancak bu değişim Haredi toplumu içindeki iç dönüşümlerle aynı döneme denk geliyor.
İsrail toplumuna gerçek anlamda entegrasyonun, sadece ayrıcalıklara odaklanmak yerine topluma karşı sorumluluklar üstlenmeyi gerektirdiği, periferide yer alanlar arasında yavaş yavaş kabul görmeye başlıyor.
Yaşları 80 ve 90'larda olan yaşlı Haredi liderleri, kendilerini İsrail'in geri kalanından ayrı bir varlık sürdürmesi gereken tehdit altındaki bir azınlık olarak görmeye devam edeceklerdir.
Dery ve fırsatçı siyasi müttefikleri olan ortakları, otoriteleri konusunda herhangi bir değişikliği düşünemeyecek kadar rahatlar. Genç Haredim arasında, muafiyetlerini ve güvenlerini korumakta kararlı olanlar ile bu kalıcı durumun pratik olmadığını kabul edenler arasında bir bölünme ortaya çıkıyor.
Ortaya çıkmakta olan "çalışan Haredim" grupları, hem toplumsal konularda söz sahibi olmak hem de siyasi temsiliyet arayışıyla toplum içindeki etkilerini ortaya koymaktadır.
Henüz cemaatin üst düzey liderliğinin bir parçası olmasalar da daha geniş bir takipçi kitlesi kazanan hahamlar tarafından destekleniyorlar. Bu hahamlar sadece Haredi yaşam tarzını İsrail toplumuna entegre etmek için meşru bir yol sağlamakla kalmıyor, aynı zamanda Hasidim, "Litvanyalı" (Hasidik olmayan) Yahudiler ve Mizrahim arasındaki tarihi uçurumları da kapatıyor.
Gelecek nesil Haredi-İsrailliler muhtemelen gettonun kendi dayattığı sınırlar içinde inzivaya çekilmiş varlıklarını sürdürmeyi tercih eden dindarlar ile yeni bir İsrailli kimliğini benimseyen ulusalcılar arasında bölünecektir.
