Müesses nizama soldan rıza imal eden “uslu çocuklar” bugünlerde altın çağını yaşasa da Soğuk Savaş döneminde, son derece kullanışlı aparatlardı.
Aşağıda tercümesi verilen makalede, Jacobin’e fazlasıyla benzeyen Encounter dergisinin mali olarak İngiliz istihbaratından nasıl beslendiği ve ortaya çıktıktan sonra hadisenin nasıl örtbas edildiğine dair bir hikâye var. Declassified UK portalından John McEvoy'un makalesini Emre Köse çevirdi.
İngiliz istihbaratı bir solcu dergiyi gizlice finanse etti, sonra örtbas etti
John McEvoy
15 Nisan 2024
Gizliliği kaldırılan belgeler, Dışişleri Bakanlığı’nın Soğuk Savaş’ın kültürel tacındaki bir mücevher olan Encounter’ın gizlice finanse edilmesiyle alakalı bir skandalı örtbas etmek için nasıl çabaladığını ortaya koyuyor.
Encounter, Soğuk Savaş sırasında Amerikan ve İngiliz istihbarat örgütlerinin gizli fonlarıyla kurulan entelektüel ve kültürel bir dergiydi.
Derginin amacı uslu, komünist olmayan bir sol meydana getirmek ve genel manada Washington’un jeopolitik çıkarlarını destekleyen bir içerik yaratmaktı.
Encounter’ın istihbarat örgütleriyle olan ilişkileri nihayetinde kamuoyunca bilinir hale geldi. Ancak 1963 yılında bir İngiliz gazeteci, az kalsın gizli finansman kaynaklarını açığa çıkarmıştı.
Yakın zamanda gizliliği kaldırılan belgeler, Dışişleri Bakanlığı’nın haberi örtbas etmek için nasıl seferber olduğunu ortaya koyuyor.
“Ortanın solunda bir yayın”
1951’de bir grup Amerikan ve İngiliz istihbarat yetkilisi, Whitehall’da gizlice bir araya gelerek “Anglo-Amerikan ortanın solu bir yayın kurma” planlarını tartıştı.
CIA ve MI6, Soğuk Savaş’ın yoğunlaştığı bir dönemde Batılı entelijansiyayı tarafsızlıktan uzaklaştırıp anti-komünizme yöneltmek istiyordu.
Yayının “operasyon ve prosedürlerini” tasarlama sorumluluğu, İngiltere’nin gizli Soğuk Savaş propaganda birimi Enformasyon Araştırma Departmanında (IRD) da çalışan bir MI6 görevlisi olan Monty Woodhouse’a verildi.
ABD tarafında Woodhouse’a, Kültürel Özgürlük Kongresi (CCF) adına hareket eden iki CIA görevlisi Michael Josselson ve Lawrence de Neufville yardımcı oldu.
Bu üç adamın çabalarının meyvesi, CIA ve İngiltere Dışişleri Bakanlığı’nın gizli finansmanıyla ilk kez 1953’te yayımlanan, entelektüel ve kültürel bir dergi olan Encounter dergisi oldu.
Tarihçi Frances Stonor Saunders, şöyle yazıyor: “Anlaşma şuydu: Encounter’ın editörleri, Amerikan çıkarlarını olumsuz etkilemediği sürece istedikleri her şeyi yazmakta özgürdü”.
Elbette bu, Encounter’ın “ABD’nin resmi politikasının her yönünü desteklemek” zorunda olduğu anlamına gelmiyordu, ancak içerik “izlenecek, yönlendirilecek ve çizgiyi aşan durumlarda kontrol edilecekti”.
Sol çevrelerde makbul hale gelmek
1963 yılına gelindiğinde CIA ve Dışişleri Bakanlığı, Encounter’ı Soğuk Savaş’ın kültürel cephesinde önemli bir araç olarak görüyordu.
Dışişleri Bakanlığı yetkilisi Leslie Glass, Encounter’ın “sol görüşlü ve otoritenin pek çok biçimini eleştiren” bir yayın organı olmasının, “temel çizgisini, ulaşmakta zorlandıkları [sol] çevrelerde daha makbul kıldığını” belirtiyordu.
IRD Başkanı Kit Barclay ise şunları ekledi: “Amerikalılar ve biz, Encounter’a eklenmesi için temalar önerebiliyoruz ama günlük editoryal kontrol uygulayabilecek konumda değiliz”.
Barclay, şöyle devam etti: “Encounter’ın genel editoryal çizgisinin anti-komünist ama hafif sol eğilimli olması amaçlanmıştı”. Bu aslında “gizlice sübvanse edilen gazete ya da dergiler için normalde benimsenen modeldi. Encounter örneğinde bu genel olarak iyi işlemişti".
Josselson ise dergiyi “en büyük varlıkları” olarak tanımladı.
“Bu falancalar bizden sübvansiyon alıyor”
Yakın zamanda gizliliği kaldırılan belgeler, Birleşik Krallık hükümetinin Encounter dergisi ile olan mali ilişkilerin örtbas etmek için nasıl gizlice çalıştığını gösteriyor.
27 Ekim 1963 tarihinde Sunday Telegraph gazetesinin yayın yönetmeni Donald McLachlan, gazetesinde Encounter’ın Dışişleri Bakanlığı tarafından gizlice finanse edildiğini doğru bir şekilde iddia eden bir haber yayımladı.
Haberde şöyle deniyordu: “Encounter’ın bu hafta yaptığı gibi, bu ülkede onuncu doğum gününü kutlayacak bir fikir dergisi nadiren hayatta kalır. Fakat bunun için Soğuk Savaş’ın kültürel cephesinde verilen mücadelenin maliyetine düzenli olarak katkıda bulunan ve bunu gizli tutan Dışişleri Bakanlığı’na teşekkür etmek gerekir”.
McLachlan, Birleşik Krallık hükümetini bu tür hassas bilgilerle utandırmak gibi bir alışkanlığa sahip değildi. İngiliz ordusunun istihbarat teşkilatının mensubuydu ve Süveyş Krizi esnasında Birleşik Krallık hükümetinin Enformasyon Koordinasyon İdaresinde (ICE) görev yapmıştı.
Ancak Dışişleri Bakanlığı, McLachlan’ın Encounter’ın yayın çizgisinden hoşnutsuzluk duymaya başlayan Lord Privy Seal ve geleceğin başbakanı Edward Heath ile görüştüğünden şüpheleniyordu.
Heath’in McLachlan’a “Ve üstelik bu falancalar bizden sübvansiyon alıyor,” dediği iddia ediliyordu.
Tipik bir İngiliz örtbası
McLachlan’ın haberinin yayımlanması Atlantik’in her iki yakasında da panikle karşılandı.
CIA, Sunday Telegraph’ın bir “tekzip” yayımlamasının “elzem” olduğunda ısrar ederken, Dışişleri Bakanlığı da bir örtbas planı başlattı.
Daimî dışişleri müsteşarı Sir Harold Caccia iki hareket tarzı önerdi.
İlk seçenek, McLachlan’a özel olarak başvurarak ulusal çıkarlar doğrultusunda haberi geri çekmesini istemek ve aynı zamanda “yaklaşık olarak doğru olduğunu” söylemekti.
İkinci seçenek ise Heath’e durumu izah etmek, ondan McLachlan’a yanlış bilgilendirildiğini söylemesini istemek ve böylece Sunday Telegraph’ı tekzip yayımlamaya teşvik etmekti.
IRD ikinci seçeneği tercih etti ve Heath’i McLachlan ile konuşmaya ikna etmeyi başardı.
Kasım 1963’te Sunday Telegraph, “Dışişleri Bakanlığı’nın sübvansiyon sağladığı yönündeki her türlü iddiayı geri çektiklerini ve Encounter’ın editoryal bağımsızlığının söz konusu olmadığını belirten bir not” yayımladı.
Bu arada Dışişleri Bakanlığı, McLachlan’ın orijinal haberini soran İngiliz haber kuruluşlarına karşı aldatıcı bir tavır geliştirdi.
“Ne yazık ki Dışişleri Bakanlığı fonları, Encounter gibi dergileri sübvanse etmeye yetmiyor. Sıkıştığımız takdirde, bilgi kanallarımız aracılığıyla dağıtılmak üzere her görüşten (‘sizinki de dahil’) çok sayıda dergi ve gazete satın aldığımızı kayıt dışı olarak belirtebiliriz,” denildi.
Bu cümle özünde yanıltıcıydı ama “IRD’nin Encounter’a dolaylı sübvansiyonu örtülü ödenekten geldiği için kelimenin tam anlamıyla doğru olma erdemine sahipti”, yani fonlar parlamento denetimine tabi değildi ve resmi olarak reddedilebilirdi.
Basındaki köstebekler
Bu arada IRD, Sunday Telegraph’ta perde arkasında olup bitenleri gizlice izlemek için bir İngiliz gazeteciyi de kullanıyordu.
Ekim 1963 sonlarında gazetenin diplomasi muhabiri Gordon Brook-Shepherd, IRD yetkilisi Hans Welser’i ziyaret ederek “yayın yönetmenini [McLachlan] dizginlemek için elinden geleni yaptığını açıklayarak kendini temize çıkarmaya çalıştı”.
McLachlan gibi Brook-Shepherd de daha önce İngiliz istihbaratı adına çalışmıştı.
Sorun çözüldükten sonra Brook-Shepherd, McLachlan’ın faaliyetleri hakkında IRD’yi bilgilendirmeye devam etti. IRD’ye göre McLachlan “hala iz peşindeydi ve 1953 ile 1958 yılları arasında Encounter’a Dışişleri Bakanlığı tarafından bir sübvansiyon ödendiğini söylüyordu”.
Ancak Welser, “Brook-Shepherd’ın Bay McLachlan’ın saldırıya devam etmesi halinde kendisine bir ipucu vereceğinden tamamen emindi”.
Welser, ayrıca Dışişleri Bakanlığı’nın bundan böyle McLachlan’ı hassas hükümet komitelerinden çıkarmasını tavsiye etti.
Dışişleri Bakanlığı, Encounter’ın gizli finansman kaynaklarını geçici bir süre için de olsa gizli tutmayı başardı. 1967 yılında Encounter, Ramparts dergisi tarafından yayımlanan skandallarla dolu bir dizi makalede CIA fonlarının alıcısı olarak ifşa edildi.
Dergi 1991 yılına kadar faaliyetine devam etti.
Stephen Dorril’in MI6: Fifty Years of Special Operations (MI6: Özel Operasyonların Elli Yılı) adlı kitabında belirttiği üzere: “MI6 ve IRD nispeten küçük bir çabayla Avrupa ve özellikle de İngiliz sosyal demokrat siyasetinin şekillendirilmesinde hala büyük ölçüde tanınmayan bir rol oynamayı başardılar”.
