Foreign Affairs: UCM ile savaşa girmeyin

YDH- Akademisyen Oona A. Hathaway, Foreign Affairs'te ''Don’t Go to War With the UCM'' başlıklı makalesinde, Netanyahu'nun iç soruşturmaya karşı direnişini ve ABD'nin mahkemeye ve yetkililerine yaptırım uygulamayarak uluslararası adalete bağlılığını sürdürmesinin önemini vurguluyor. 

 

***

İsrailli hükümet yetkilileri, İsrailli liderler hakkında savaş suçu işledikleri iddiasıyla tutuklama kararı çıkarılmasını bekleyen Uluslararası Ceza Mahkemesi ile hararetli bir mücadeleye girişti. UCM Başsavcısı Kerim Han'ın aralarında Yahya Sinvar'ın da bulunduğu üç Hamas lideri ile İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu ve Savunma Bakanı Yoav Gallant hakkında tutuklama emri çıkarılmasını istemesi gerilimi tırmandırdı. Hamas liderlerine yöneltilen suçlamalar, 7 Ekim'de İsrail'e düzenlenen ve çok sayıda can kaybına yol açan saldırı ve Gazze'deki rehinelere kötü muameleyle ilgili savaş suçları ve insanlığa karşı suçları içeriyor. Öte yandan İsrailli liderler açlığı bir silah olarak kullanmak ve Gazze'ye insani yardımı engellemekle suçlanıyor. Tutuklama emrinin çıkarılıp çıkarılmayacağına ilişkin karar mahkemenin ön yargılama dairesine ait ve bu süreç birkaç ay sürebilir.

İsrail mahkemeyle işbirliği yapmak yerine ona karşı çıkma niyetini açıkça ifade etti. Bazıları ABD'nin bu tutumunda İsrail ile aynı çizgide olması gerektiğini savunuyor. Kısa bir süre önce 12 Cumhuriyetçi senatörden oluşan bir grup, davalara devam etmesi halinde mahkemeye karşı harekete geçme sözü verdi. “İsrail'i hedef alırsanız biz de sizi hedef alırız” şeklinde bir uyarı yayınlayan senatörler, UCM personeline, ortaklarına ve hatta ailelerine yaptırım uygulamakla tehdit ettiler. Başkan Joe Biden UCM'nin İsrailli liderleri savaş suçları nedeniyle takip etme kararını eleştirerek tutuklama emri talebini “çirkin” olarak nitelendirdi. Dışişleri Bakanı Antony Blinken 21 Mayıs'ta Senato Dış İlişkiler Komitesi'ne, yönetimin Cumhuriyetçilerin mahkemeye karşı misilleme önerilerini gözden geçireceğini ve buna göre hareket edeceğini bildirdi.

 UCM'yi eleştirmek uygun bir yanıt değildir. Biden yönetimi, bunu yapamayacağı için suçlamaları asılsız olarak reddetmekten kaçındı. Geçtiğimiz birkaç ay boyunca yönetim, Netanyahu hükümetini Gazze'ye yeterli yardımın girmesine izin vermediği için sürekli olarak eleştirdi. Kısa bir süre önce yönetim tarafından İsrail Savunma Kuvvetlerinin insani yardım çalışanlarını ve tesislerini hedef aldığını vurgulayan bir rapor yayınlanmış, çok sayıda güvenilir rapor İsrail'in uluslararası insani hukuka bağlılığı ve sivillere verilen zararı en aza indirmek için etkili tedbirler aldığı konusunda şüphe uyandırmıştır.

Mahkemeye ve yetkililerine yaptırım uygulamak, ABD'nin küresel adalete olan bağlılığının ilkesel değerlerden ziyade yalnızca siyasi saiklerle yönlendirildiğini vurgulayan güçlü bir açıklama olacaktır. Bununla birlikte, Biden yönetimi için alternatif bir yaklaşım, Hamas liderlerine karşı açılan davaların ilerlemesini sağlarken, İsrailli yetkililere karşı yürütülen yasal işlemleri sekteye uğratmak için İsrail ile işbirliği yapmak olacaktır. Bu da İsrail'i Gazze'deki eylemlerine ilişkin kapsamlı ve gerçekçi bir soruşturma yürütmeye teşvik ederek başarılabilir.

Vaka bazında
Mahkemenin Hamas liderlerinin ve İsrail hükümet yetkililerinin eylemlerini denetleme yetkisine sahip olup olmadığını düşünmek geçerli bir sorudur. Bunun nedeni, İsrail'in mahkemeyi kuran anlaşma olan Roma Statüsü'nü imzalamamış olmasıdır. Ancak “Filistin Devleti” 2015 yılında Roma Statüsü'nü onayladığından beri mahkemenin bir üyesi. Aynı zamanda, mahkemenin “Doğu Kudüs de dahil olmak üzere işgal altındaki Filistin topraklarındaki” yargı yetkisini kabul eden bir deklarasyon yayınladı. Bu deklarasyona dayanarak Savcı Fatou Bensouda, Filistin'deki duruma ilişkin bir “ön inceleme” başlattığını duyurdu. Aralık 2019'da UCM'nin yargı yetkisinin bölgesel kapsamını netleştirmek için bir karar istedi. Ön yargılama dairesi 2021 yılında mahkemenin yargı yetkisinin Doğu Kudüs de dahil olmak üzere Gazze ve Batı Şeria'yı kapsadığını belirledi.

O dönemde ABD, UCM'nin yargı yetkisini bu yerleri de kapsayacak şekilde genişletme kararına itiraz etmişti. ABD, “Filistinliler egemen bir devlet olarak nitelendirilemez ve bu nedenle UCM'ye devlet olarak üye olma, devlet olarak katılma ya da yargı yetkisini devretme yeterliliğine sahip değildir” dedi. Ancak ABD Roma Statüsü'ne taraf değildir ve bu da UCM'nin işleyişi üzerindeki etkisini sınırlamaktadır. Ayrıca, ABD ve İsrail Filistin'i bir devlet olarak tanımasa da, bu hafta itibariyle aralarında İspanya, Norveç ve İrlanda'nın da bulunduğu 140'tan fazla devlet Filistin'i tanımaktadır. Bu ayın başlarında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, BM'de “Filistin Devleti ‘ne yeni ’haklar ve ayrıcalıklar” tanıyan, oy kullanma hakkı hariç neredeyse tüm hakları delegasyonuna veren bir karar lehine 143'e karşı dokuz oyla oy kullandı ki bu sadece ABD'nin veto hakkına sahip olduğu Güvenlik Konseyi'nin verebileceği bir ayrıcalıktır. ABD, İsrail ile birlikte karara karşı oy kullanan dokuz devletten biriydi. Han'ın açıklamasının ardından Blinken, ABD'nin UCM'nin yargı yetkisi olmadığı yönündeki görüşünü yineledi.

İsrail için söz konusu olan eylemler, aç bırakmayı bir savaş yöntemi olarak kullandığı iddiası ve Gazze halkına insani yardımın engellenmesidir. Han'ın açıklamasında da belirtildiği üzere, “İsrail Gazze'nin tüm bölgelerindeki sivil nüfusu kasıtlı ve sistematik olarak hayatta kalmak için vazgeçilmez olan nesnelerden mahrum bırakmıştır.” Açıklamada, BM Genel Sekreteri António Guterres'in iki ay önce “Gazze'de 1,1 milyon insan, ‘tamamen insan eliyle yaratılan bir felaketin’ sonucu olarak, her yerde ve her zaman, şimdiye kadar kaydedilen en yüksek sayı olan feci bir açlıkla karşı karşıyadır” şeklindeki uyarısına da atıfta bulunuluyor. O tarihten bu yana Dünya Gıda Programı Direktörü Cindy McCain, Gazze'nin kuzeyinde “tam anlamıyla bir kıtlık” yaşandığını bildirdi.

Nisan ayı ortasında ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı yöneticisi Samantha Power, Gazze'nin bazı bölgelerinde kıtlık yaşandığına dair değerlendirmenin “inandırıcı” olduğunu söyledi. ABD, Gazze'ye yardım akışını arttırması için Netanyahu'ya defalarca baskı yaptı ama büyük ölçüde başarısız oldu.

Han'ın açlık ve yardımların kısıtlanmasına odaklanmasının nedeni muhtemelen bu suçların kanıtlanması en kolay suçlar olması. Nitekim 9 Ekim'de Gallant, bazılarınca tam da Han tarafından suçlanan eylemlerin itirafı olarak görülen bir açıklama yaptı.

Gallant, “Gazze Şeridi'nin tamamen kuşatılması emrini verdim. Elektrik yok, yiyecek yok, yakıt yok, her şey kapalı olacak. İnsan hayvanlarla savaşıyoruz ve buna göre hareket ediyoruz.” dedi.

UCM savcısının başvurusu 7 Ekim'den bu yana İsrail'e yöneltilen ilk suçlama olmaktan çok uzak. 19 Mart'ta BM İnsan Hakları Şefi Volker Türk, İsrail'in Gazze'ye yardım akışını kısıtlama politikalarının savaş suçu anlamına gelebileceğini söyledi. Aynı ay, küresel yoksulluğun azaltılmasına odaklanan bir sivil toplum kuruluşu olan Oxfam, İsrail'in “beş ayı aşkın bir süredir açlığı bir savaş silahı olarak kullandığını” belirten bir açıklama yayınladı.

Netanyahu ve Gallant'ın tutuklanması kararı en çok dikkat çeken konu olsa da Han'ın üst düzey Hamas yetkilileri için de tutuklama emri talep ettiğini belirtmek gerekir. Bu başvuru Hamas'ın 7 Ekim saldırısına ve o gün alınan ve birçoğu Gazze'de tutulmaya ve kötü muameleye maruz kalmaya devam eden rehinelere yapılan muameleye odaklanıyor. Han, Gazze'de esir tutulan rehinelere karşı tecavüz ve diğer cinsel şiddet eylemleri, işkence, diğer insanlık dışı eylemler, zalimce muamele ve kişisel onura karşı hakaretler de dahil olmak üzere çok sayıda savaş suçu işlendiğini iddia ediyor. Hem Sinvar'ın hem de Hamas'ın askeri kanadının başkomutanı Muhammet Dayf'in Gazze'de yaşadığına inanılıyor ancak Hamas'ın siyasi büro başkanı İsmail Haniye Katar'ın başkenti Doha'da yaşıyor. Katar UCM'ye taraf değil ve bu nedenle Han'ı teslim etmek zorunda değil ancak Han'ın tutuklama emri talebi muhtemelen Katar'ın UCM üyesi devletlerden Han'ın yargılanması için teslim edilmesi yönünde gördüğü baskıyı arttıracaktır.

Son çareler mahkemesi
Şu ana kadar sadece tutuklama emri için başvurular var. Ön yargılama dairesinin başvuruları kabul etmeme olasılığı devam ediyor. Ancak konunun siyasi hassasiyeti göz önüne alındığında, Han'ın bu açılış talebini, elde etmekte başarılı olacağına inandığı tutuklama kararlarıyla sınırlandırdığı neredeyse kesin. Muhtemelen de haklıdır. Han tarafından başvuruların tamamını ve bunları destekleyen materyalleri incelemek üzere bir araya getirilen önde gelen uluslararası hukuk uzmanlarından oluşan bir heyet -ki bunların hiçbiri henüz kamuoyuna açıklanmadı- materyallerin “tutuklama emri başvurularında belirtilen suçlar üzerinde Mahkeme'nin yargı yetkisine sahip olduğuna, bu suçların işlendiğine ve şüphelilerin bunlardan sorumlu olduğuna inanmak için makul gerekçeler ortaya koyduğu” sonucuna vardı.

İsrail'in Netanyahu ve Gallant aleyhindeki davaları raydan çıkarmak için hala kesin bir yolu var: soruşturmayı kendisi yürütmek ve eğer gerekliyse dava açmak. Roma Statüsü, UCM'nin yargı yetkisini ancak bir devlet soruşturmayı tamamlamak istemediğinde ya da tamamlayamadığında ve gerekirse bir suçu kendisi kovuşturduğunda kullanabileceğini açıkça ortaya koyuyor. Han'ın ofisi, “iddia edilen suçları ya da soruşturma altındaki kişileri ele almak için [İsrail'de] yerel düzeyde gerçek bir eylem olduğunu gösteren herhangi bir bilgi” almadığını söyledi. Eğer İsrail aynı vakalarla ilgili aktif ve gerçek bir soruşturma başlatırsa, mahkeme önünde bunların kabul edilebilirliğine itiraz edebilir. Bu itiraz, yargılamalar gerçek olduğu sürece, sonuçta aklansalar bile geçerli olacaktır.

Tutuklama emri için daha fazla talep geleceği neredeyse kesin. Bunlar da İsrail tarafından yürütülecek gerçek bir soruşturmayla engellenebilir. Aslında İsrail bir soruşturma açarak ve ardından kendi iç yargılamaları ışığında mahkemenin soruşturmasının tamamen veya kısmen ertelenmesini talep ederek mevcut talebi başarılı bir şekilde durdurabilir ve hatta belki de tamamen önleyebilirdi - ki bu adımı atmayı reddetti. Ancak rotayı değiştirmek için henüz çok geç değil.

Tali hasar
Kongre'de Trump yönetiminin mahkemeye karşı açtığı topyekûn savaşa geri dönmek isteyenler var. ABD Temsilciler Meclisi'nde önerilen ve Gayrimeşru Mahkemeye Karşı Koyma Yasası olarak adlandırılan bir tasarı, Gazze'deki savaşla ilgili soruşturmada yer alan herhangi bir UCM çalışanına veya ortağına yaptırım uygulanmasını ve vizelerinin iptal edilmesini öngörüyor. Her ne kadar önerilen bu yasa tasarısı geçmek için yeterli oyu alamayacak olsa da, Biden yönetimi mahkemeye karşı misilleme yapmak için Cumhuriyetçilerle birlikte çalışmaya açık olduğunun sinyallerini verdi. Bu büyük bir hata olur.

Mahkeme tutuklama emri çıkarsa bile Netanyahu ya da Gallant'ın ceza davasında yargılanması uzak bir ihtimal. İsrail'in her ikisini de yakın zamanda yargılanmak üzere teslim etmesi pek olası değil. Tutuklama kararlarının ana etkisi muhtemelen meşruiyetlerini zayıflatmak ve yakalanma riski olmadan herhangi bir UCM üyesi ülkeye seyahat etmelerini imkansız hale getirmek olacaktır.

Bu arada UCM personeline yönelik yaptırımlar Washington'un Rusya'yı Ukrayna'da işlediği suçlar nedeniyle adalet önüne çıkarma çabalarını da baltalayacaktır. Rusya'nın işgalinin ardından Cumhuriyetçi Senatör Lindsey Graham'ın sponsorluğunu yaptığı ve her iki partiden üyelerin de destek verdiği bir Senato kararı, mahkemeyi “özellikle hukukun üstünlüğünün olmadığı yerlerde hukukun üstünlüğünü korumaya çalışan uluslararası bir mahkeme” olarak tanımladı. 2023'te kabul edilen yasa, mevcut yasayı değiştirerek ABD'nin Ukrayna'daki durumla ilgili yabancı uyrukluların soruşturulmasına ve kovuşturulmasına yardımcı olmasına izin verdi. Bu da UCM ile ABD arasında daha önce görülmemiş düzeyde bir işbirliğine yol açmış ve şimdiye kadar biri Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in kendisi için olmak üzere dört tutuklama emriyle sonuçlanmıştır. Yaptırımlar aynı zamanda yeni bir soykırımın eşiğinde olan Sudan'da işlenen suçların hesabının sorulması, tanık koruma ve kaçak yakalama çabaları konusundaki işbirliğini de riske atacaktır.

UCM'ye misilleme yapmak, ABD'nin gelecekte başka durumlarda uluslararası adaleti savunma kapasitesini de sekteye uğratacaktır. Amerika Birleşik Devletleri uzun zamandır küresel ceza adaleti savunuculuğunu dış politikasının önemli bir unsuru haline getirmiştir. Küresel Ceza Adaletinden sorumlu Büyükelçi Beth Van Schaack dünyayı dolaşarak devletlere uluslararası yasal yükümlülüklerini yerine getirmeleri ve uluslararası suç işleyenlerden hesap sormaları için baskı yapıyor. ABD'nin sadece jeopolitik rakipleri için cezai hesap verebilirliği desteklediği görülürse bu çabalar etkisiz hale gelecektir.

UCM'nin çalışmalarına karşı ikiyüzlülük sergilemek, kurallara dayalı uluslararası düzeni korumak için dünyanın dört bir yanındaki insanların ve devletlerin kalpleri ve zihinleri için bir yarışa girdiği bir anda ABD'yi küresel sahnede daha da yalnızlaştıracak ve yabancılaştıracaktır. Yurtdışında nüfuz kazanma çabası sadece etkili ekonomik veya askeri bağlar kurmayı gerektirmez. Aynı zamanda ABD'nin desteklediğini iddia ettiği ilkelere bağlı kalabileceğini göstermeyi de gerektirir. UCM'ye saldırmak bunun tam tersini kanıtlıyor: ABD'nin küresel adaleti sadece düşmanlarına uygulandığında desteklediğini gösteriyor. Bunu yaparken de ABD'nin hukukun üstünlüğüne olan bağlılığının sadece kısa vadeli çıplak çıkarlarının izin verdiği ölçüde olduğunu göstermektedir. Küresel hukuk düzenini aşındırmanın bundan daha emin bir yolu yoktur.

Amerika Birleşik Devletleri İsrail'in güvenliği için en güçlü desteğini sunmaya devam etmelidir. Ancak bu mahkemeye saldırmayı gerektirmez. Eğer ABD ve İsrail suçlamaların yasal bir dayanağı olmadığına gerçekten inanıyorlarsa, UCM savcısının blöfünü görmelidirler. İsrail kendi başına gerçek bir soruşturma başlatmalıdır. Delilleri dikkatle inceleyerek ve suçlamaların gerçekten de temelsiz olduğunu göstererek hukukun üstünlüğüne ve adalete olan bağlılığını ortaya koymalıdır. Gerçek bir soruşturma açılması mahkemenin elini zorlayacaktır zira kendi kuralları çerçevesinde Netanyahu ve Gallant aleyhindeki davaları kabul edilemez bulurken Hamas liderleri aleyhindeki davaların devam etmesine izin vermekten başka çaresi kalmayacaktır.

Elbette, zaten ülke içinde yolsuzluk suçlamalarıyla karşı karşıya olan Netanyahu'nun ülke içinde bir soruşturmayı kabul etmesi pek olası değil. Kendisi ve Gallant, Biden'ın “ayrım gözetmeyen” ve “aşırı” olarak nitelendirdiği bir savaş yürütmeye devam ederken, Biden yönetiminin Gazze'deki sivilleri daha iyi koruma çağrılarını tekrar tekrar görmezden gelerek ABD baskısına boyun eğmediğini kanıtladı. Eğer İsrail bu süreci daha fazla ilerlemeden sona erdirmenin tek ve kesin yolunu kullanmayacaksa, ABD sırf tüm uyarıları görmezden gelen bu adamları korumak için güvenilirliğini zedelememelidir.

Çeviri: YDH