"Bugünkü Washington anlaşması, görünüşte Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki uzun savaşın sonu olsa da, gerçekte yeni bir jeopolitik rekabet döneminin başlangıcını temsil ediyor."
Giriş
Bugün, Beyaz Saray, Güney Kafkasya’nın jeopolitik seyrini değiştirebilecek bir olaya sahne olacak. Ermenistan ile Azerbaycan Cumhuriyeti, onlarca yıllık ihtilaf ve birkaç kanlı savaşın ardından, Amerikan Başkanı Donald Trump’ın huzurunda Washington’un ‘tarihi’ olarak nitelendirdiği bir barış anlaşmasını imzalamaya hazırlanıyor.
Trump, bu sabah Truth Social platformunda yayımladığı mesajda, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan’ın ‘resmî barış imza töreni’ için Washington’a geldiklerini ve aynı zamanda, ‘Güney Kafkasya bölgesinin potansiyelini tam anlamıyla açığa çıkarmak’ amacıyla Amerika ile ikili ekonomik anlaşmalar imzalayacaklarını duyurdu.
Amerikan kaynaklarına göre bu anlaşma, kilit bir transit koridorun açılmasını da içeriyor; bu hat yalnızca Bakü ile Erivan arasındaki onlarca yıllık düşmanlığı sona erdirmekle kalmayacak, aynı zamanda Washington ve müttefiklerinin başat aktör olacağı stratejik güzergâhlar ağını da devreye sokacak.
1) ABD, savaşı bitirmekte öte hedeflere sahip
Amerika Birleşik Devletleri, bu anlaşmayı diplomatik bir zafer olarak sunuyor; ancak perde arkasında çok daha derin hedefler var:
- Güney Kafkasya’daki karar alma merkezini Moskova’dan Washington’a kaydırmak
- İran ve Rusya’nın nüfuzunu sınırlamak
- Transit ve enerji arterleri üzerinde kontrolü pekiştirmek
Washington, kritik altyapıların denetiminin, herhangi bir doğrudan askerî varlıktan daha kalıcı bir nüfuz aracı olduğunun farkında.
2) Zengezur Koridoru: Yeni Stratejik Hat
Ermenistan topraklarını Nahçıvan’a bağlayacak Zengezur Koridoru, yeni transit planın kalbinde yer alıyor. Anlaşmaya göre bu güzergâh, 99 yıl boyunca Amerikan özel askerî şirketleri (PMC) tarafından yönetilecek ve güvenliği sağlanacak.
Koridorun başlıca özellikleri:
- Uzunluk: 42 kilometre
- Güvenlik yönetimi: Yaklaşık 1000 özel silahlı personel konuşlandırılacak
- Gelir paylaşımı: %40 ABD, %30 Ermenistan, %30 Azerbaycan
Bu yapı, Zengezur Koridoru’nu salt bir ulaştırma projesi olmaktan çıkarıp, güvenlik ve siyasi boyutu olan stratejik bir düğüm haline getiriyor.
3) Anlaşmanın Bölge Aktörlerine Etkileri
Ermenistan:
- Azerbaycan karşısında görece güvence sağlama
- Yabancı yatırımları çekme imkânı
- ABD’ye artan bağımlılık ve İran ile Rusya ile olası gerilim
Azerbaycan:
- Askerî zaferlerin meşruiyetini pekiştirme
- %30 payla stratejik güzergâhtan yararlanma
- Türkiye ve Batı güzergâhlarıyla doğrudan bağlantının güçlenmesi
İran:
- Bölgesel transit ağındaki rolün zayıflatılması veya ortadan kaldırılması
- Kuzey sınırlarında ABD ve dolayısıyla İsrail varlığının artması
- Çok katmanlı jeopolitik baskı
Rusya:
- Geleneksel arabulucu rolünün gerilemesi
- Güney Kafkasya’daki tarihî nüfuzun bir bölümünün yitirilmesi
4) Ekonomi, Jeopolitiğe Hizmet Ediyor
Barışla eş zamanlı imzalanan ekonomik sözleşmeler, fiilen tarafları mevcut durumu korumaya zorlayan güvenlik–mali mekanizmalar yaratıyor.
Koridorun güvenliği Amerikan şirketlerine emanet edildiğinde ve kâr paylaşımı net biçimde tanımlandığında, yeniden askerî çatışmaya dönmek taraflar için maliyetli hale geliyor. Bu da, Washington’un çerçevesini çizdiği bir istikrar anlamına geliyor.
5) Beyaz Saray’ın Anlatısı ve Sahne Düzeni
Bugün, törenin görüntüleri —bayraklar, tokalaşmalar, imzalar— dünya kamuoyuna basit bir mesaj verecek: “Amerika barış getiriyor.” Ancak bölgeyi dikkatle izleyenler için bu barış, Washington ve müttefiklerinin mimarı olduğu yeni bir güvenlik–transit mimarisine açılan kapı niteliğinde.
Sonuç
Bugünkü Washington anlaşması, görünüşte Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki uzun savaşın sonu olsa da, gerçekte yeni bir jeopolitik rekabet döneminin başlangıcını temsil ediyor.
40/30/30 kâr paylaşımı modeliyle Zengezur Koridoru, Güney Kafkasya’nın kilit güzergâhını ABD ve müttefiklerinin nüfuz alanına sokuyor; İran ve Rusya’nın bölgesel denklemlerdeki payını ise ciddi biçimde daraltıyor.
