Erdoğan, Irak işgali göndermesiyle “seyirci kalamayız” diyerek Suriye’yi askeri müdahaleyle tehdit etse de, Şam bunu gerçekleşmesi mümkün olmayan bir Ankara fantezisi olarak algılıyor.
Dış politikayla ilgili bir meselede “seyirci kalamayız” düzeyindeki bir açıklama, istenen sonuca ulaşma konusunda siyaset ve diplomasinin tüm yumuşak araçlarının tükendiğinin ve sert araçların uygulamaya konacağının ilanı olarak okunur.
“Son uyarı” anlamına gelen bu tehdidin muhatapta beklenen tavır değişikliğini yaratmamasına rağmen “seyirciliğe” devam edilerek tekrarlanması, tehdidin blöf olarak algılanmasına ve blöfü bir dış politika aracı olarak kullanmayı sürdüren devletlerin ise itibarsızlaşmasına neden olur.
Bölgesel gelişmelerle ilgili kırmızıçizgiler ilan edip “seyirci kalamayız” şeklinde açıklamalar yapmayı pek seven Ankara’dan bu yöndeki son açıklama 19 Ocak’ta Başbakan Erdoğan tarafından Suriye ile ilgili olarak yapıldı.
Başbakan Erdoğan’ın “Suriye’ye seyirci kalamayız” şeklindeki açıklamasının Şam üzerinde nasıl bir etki yaratacağına ilişkin tahminlerde bulunmadan önce Ankara’nın kırmızıçizgi belirleyip “sahaya inme” tehditlerinin tarihçesine bakmakta yarar var.
Irak için kırmızıçizgilerimiz
2002 yılının ağustos ayında yapılan MGK toplantısında Irak’ın toprak bütünlüğünün korunmasının hayati önemine dikkat çekildi ve Irak’ta bir Kürt devletinin kurulması “savaş sebebi” olarak ilan edildi.[1]
Irak’ın işgalinden önce Amerika’ya bir hassasiyet mesajı olarak iletilen bu kırmızıçizgiye rağmen Irak’ta 30 Ocak 2005’te başlayan siyasi süreçler sonunda, ABD tarafından uçuşa yasak bölge ilan edilen 36 paralelin kuzeyindeki 12 yıllık “fiili Kürdistan”, yeni Irak anayasasıyla birlikte Kürdistan Bölgesi adıyla hukuksal bir nitelik kazandı.
Kerkük konusunda seyirci kalamayız
Dönemin Dışişleri Bakanı Abdullah Gül, 31 Ocak 2005’te “Eğer akrabalarımız bu bölgelerde huzur içinde olmazlarsa, onlara haksızlıklar yapılırsa demokratik bir ülkede yönetimler seyirci kalamaz”[2] diyerek Kerkük Konusunda seyirci kalamayacaklarını söyledi.
Dönemin Erdoğan hükümetinin “seyirci kalamayız” uyarısı, Irak’taki siyasi süreçler sonrasında Kerkük’teki demografik yapının Kürtlerin lehine bozulmaya çalışılmasını önlemeye yönelikti.
Ancak Ankara’nın “seyirci kalmayız” tehdidi, Saddam döneminde Kerkük’ten zorla çıkarılan Kürtlerin yerlerine döndüklerini gerekçe gösteren Kürt liderleri, Kerkük’ün demografik yapısını Kürtler lehine değiştirmekten caydıramadı.
Kerkük’e seyirci kalamayız, Kürdistan’la bağımsız devlet ilişkisi kurarız
Ankara’dan Kerkük meselesiyle ilgili olarak ikinci “seyirci kalamayız” açıklaması, Ocak 2007’de bizzat Erdoğan tarafından yapıldı.
“Irak bizim için AB sürecinden daha öncelikli hal aldı... Kerkük’te bir referandum ihtimaline tevessül edilmesi çok tehlikeli gelişmeler yaratabilir. Kerkük’teki gelişmelere bakınca demografinin değiştirilmesi gayretine seyirci kalamayız. Bu değişiklikten sonra referandum doğru olmaz. Bunlara seyirci kalınamaz”[3] diyen Erdoğan Irak anayasasının 140. Maddesinin uygulanarak Kerkük’ün Kürdistan Bölgesine dahil edilmesine seyirci kalmayacaklarını ifade etti.
Irak anayasasının 140. Maddesi, bölge dengelerinde yaratacağı ciddi sorunlardan kaygı duyan Amerika’nın çekinceleri ve teknik şartlardaki yetersizliklerden dolayı uygulanamadı.
Ancak Kürdistan Bölgesi ve Kerkük konularında “seyirci kalmama” hassasiyeti gösteren Erdoğan yönetimi, Irak merkezi yönetimiyle yaşadığı sorunlar sebebiyle Bağdat’ı bypass ederek Erbil’le petrol ticareti yaptı[4], yani Bağdat’ta oluşturduğu algıyla Kürdistan’la bağımsız devlet ilişkisi kurmaya başladı.[5]
Suriye konusunda seyirci kalamayız
Erdoğan’ın “seyirci kalmayacağız” tehdidinin son muhatabı, Suriye oldu. Gaziantep’teki parti toplantısında konuşan Erdoğan, “'Binlerce, on binlerce kilometre öteden gelip Irak'a girenler, bu dünyada haklı oluyorsa, biz 910 kilometre sınırımız olan Suriye'de eli bağlı, tribünde seyirci olamayız”[6] dedi.
“On binlerce kilometre öteden gelip Irak’a girenler” ifadesiyle Amerika’nın Irak’ı tek taraflı olarak işgal etmesini hatırlatan Erdoğan “seyirci kalamayız” ifadesiyle Suriye’yi işgal etmeyi meşru gördüğünü söylemiş oldu.
Bölgeden yana durup Amerika ve İsrail’e sert mesajlar göndermenin iyi bir PR getirisinin olduğu Türkiye’de Erdoğan’ın bu sözlerle Washington’u ve Şam’ı değil, iç kamuoyunu muhatap almış olabileceği elbette kuvvetle muhtemel.
Gazze konusunda seyirci kalamayız
Çünkü Erdoğan İsrail’in son Gazze savaşı sırasında da “Kimse İsrail savunma hakkını kullanıyor diyemez. İsrail terör estiriyor. Ben Birleşmiş Milletlerin adaletine inanmıyorum. Hala tribünden mi izleyeceğiz? Ya elimizle ya dilimizle müdahale edeceğiz. Öleceksek adam gibi ölelim”[7] demiş. ABD ve Birleşmiş Milletlere sert mesajlar vermiş, İsrail’i ise savaşla tehdit etmişti.
Gazze’de Mısır’ın arabuluculuğuyla Amerika ve İsrail’in onay verdiği şartlarda ateşkes sağlandı; Türkiye de Gazze için “adam gibi ölmek” söylemiyle savaş ilan etmek yerine Gazze’nin bombalandığı, Erdoğan’ın da bu konuşmayı yaptığı günlerde Hatay’la İsrail arasında ticari gemi seferleri başlattı.[8]
ABD ve İsrail, Erdoğan’ın ABD’yi, BM’yi hedef alan ve İsrail’e de savaş tehdidi içeren bu sözlerini söylemiyle değil sonuçlarıyla değerlendirdiğinden olsa gerek ki Türkiye’ye karşı alınganlık göstermemeyi tercih ediyor.
Tribün siyasetinin Şam’a etkisi
Peki Erdoğan’ın 19 Ocak’ta Şam’ı hedef alan “seyirci kalamayız” açıklaması, Şam’da nasıl bir etki yapabilir?
Ankara’nın “seyirci kalmamayız” sabıkasını ve Erdoğan’ın konuşmasının devamında ana muhalefet partisi CHP’yi hedef alan sözlerini dikkate alan Şam yönetiminin “seyirci kalamayız” tehdidinden dolayı paniğe kapılmayacağını söylemek mümkün.
Çünkü;
1- Ankara, Arap ve Batılı ortaklarıyla birlikte Suriye’ye ekonomik ve siyasi yaptırım uygulayarak,
2- BM Güvenlik Konseyi’nden askeri müdahale için zemin hazırlayarak,
3- Dostlar grubu kurup, BM dışında bir organizasyonla müdahale ihtimalini zorlayarak,
4- Barışçı çözüm çabalarını daha yürürlüğe bile girmeden “kadük” ilan edip baltalayarak,
5- Vekalet savaşının en önemli aktif tarafı olarak,
Erdoğan yönetimi zaten Suriye konusunda hiçbir zaman seyirci olmadı, yapabileceği her şeyi fazlasıyla yaptı.
Gerekeni yaparız
Erdoğan, son açıklamasında her ne kadar ABD’nin Irak işgaline göndermede bulunup “seyirci kalamayız” diyerek Suriye’ye yönelik bir askeri işgal ima etse de, Şam yönetiminin bu imayı gerçekleşmesi mümkün olmayan bir Ankara fantezisi olarak değerlendirmesi için yukarıda sıralanan sebepler yeterli gözüküyor.
Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in 28 milyar açık veren 2012 yılı bütçesinde sapmaya neden olan en önemli faktörün Suriyeli mülteciler için AFAD’a yapılan 5 milyarlık aktarım olduğuna ilişkin açıklaması,[9] Suriye’nin işgalle tehdit edilmesinin psikolojik arka planını yansıtıyor.
Başbakan Erdoğan, “gereğini yaparız” dese de Suriye için atadığı “koordinatör vali” aracılığıyla Suriye’de savaşan silahlı unsurları koordine etmeye çalışmakla,[10] sahadaki silahlı unsurlara her türlü lojistik yardımı ve kolaylığı sağlamakla, Suriye’nin sanayi altyapısını Türkiye’ye kaçırtmakla[11] zaten gereğini fazlasıyla yapıyor.
Ama tüm bunlara rağmen daha önce Suriye Cumhurbaşkanı Beşşar Esed’in 2013 yılının ilk üç ayı içerisinde gidişini öngören Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu[12] bile artık “Suriye meselesinin kısa dönemde çözüme kavuşturulacağını ya da kolay bir mesele olduğuna ilişkin iddiada bulunmadığını”[13] söyleme ihtiyacı duyuyor.
Gözüken o ki “seyirci kalamayız” ve “gereğini yaparız” söylemi, sonuçları bakımından Erdoğan yönetiminin dış politikadaki etkisini değil, iç politikadaki reklam ve propaganda başarısını yansıtıyor.
[1]http://arsiv.sabah.com.tr/2002/08/23/s1904.html
[2]http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/307325.asp
[3]http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/396395.asp
[4]http://www.usasabah.com/Yazarlar/baha_erbas/2013/01/15/irak-petrolleri-kurtler-ve-turkiye
[5]http://www.ydh.com.tr/HD10578_maliki--ankara-kurdistanla-bagimsiz-devlet-iliskisi-kurmamali.html
[6]http://cihan.com.tr/caption/Erdogan-Irak-a-girenler-hakli-oluyorsa-biz-Suriye-ye-seyirci-kalamayiz-CHOTE1NDQwLzEwMDU=
[7]http://www.cnnturk.com/2012/guncel/11/20/oleceksek.adam.gibi.olelim/685371.0/index.html
[8]http://haber.gazetevatan.com/hatay-israile-baglandi/494122/2/Haber
[9]http://www.sondakikahaberleri.info.tr/haber/752685-butceyi-suriye-saptirdi
[10]http://www.iha.com.tr/NewsDetailPrint.aspx?NewsId=Y20130109AW000750
[11]http://www.cumhuriyet.com.tr/?hn=391796&kn=8&ka=4&kb=8 http://www.youtube.com/watch?v=00bkyq8n4-g&feature=youtu.be
[12]http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalYazar&ArticleID=1112304&Yazar=DENIZ-ZEYREK&CategoryID=98
[13]http://www.haber7.com/dis-politika/haber/979213-davutoglu-3-ulkenin-suriye-hesabi-farkli
