Libya’ya bir bakış

Hillary Clinton’un yayımlanan belgelerinde ve mektuplarında, Kaddafi’nin altın rezervlerinin, doları gölgelemek gücüne sahip bir birleşik Afrika para birimi yaratmasının artık anlık bir sorun olduğunun anlatıldığını hatırlatalım. ABD, buna izin veremezdi.[1]

Londra’nın tabloid gazetesi The Sun geçtiğimiz hafta, Putin’in bu kuzey Afrika ulusunu “yeni Suriye’si” yapmak niyetinde olduğunu ileri sürmüştü.[2]

Troykanın uluslararası hukuku ayaklar altına alarak paramparça ettikleri bu ülkeyi cennete çevirmişler gibi inanılmaz bir demagoji eşliğinde, Putin’in “Libya’da yeni bir Suriye” yaratmak istediği iddiası, tuhaf olmanın ötesinde, tam bir sömürgeci mantığınıyansıtıyor.

The Sun’ın iddiasına göre, Rusya’nın başlıca amacı, Avrupa’ya uzanan en geniş mülteci yolunu kontrol altına alarak bunu bir şantaj aracıolarak kullanmak.

Bu yeni Rusofobi dalgasının zekice kurgulanmış olduğuna şüphe yok; zira göçmen krizi ve düşmanlığını öne çıkartıyor. The Sun’ın koyduğu haritada Trablusgarp’tan Sicilya’ya sadece 280 mil (450 km) olduğunun kocaman harflerle gösterilmesi de, manipülasyon derslerine girebilecek bir grafik.

Ne var ki gazetenin haberinde ilginç iddialar da bulunuyor. Buna göre, Rusya’nın onlarca GRU “ajanı” halihazırda eğitim ve gözlem misyonlarıyla doğu Libya’ya yerleşmiş durumdalar.

The Sun ayrıca, Rusya’nın gemilere karşı kullanılan Kalibr ve çağdaş S-300 komplekslerinin de Libya topraklarına yerleştirilmiş olduğuna “inanıldığını” iddia ediyor.

Makalede, Putin’in Libya’daki en güçlü “savaş ağası” olan General Halife Hafter’den yana saf tuttuğu ileri sürülüyor ve Hafter’in kuvvetlerinin, ülkenin doğusunu kontrol altında tuttuğu belirtiliyor.

Gazetenin ismini gizli tuttuğu “kaynak” Moskova’nın bu “planlarına” karşılık şöyle diyor: “[Putin’in] Batı demokrasisinin altını oymasına izin vermek felaket olur; ancak yine de hiçbir şey yapmıyoruz.”

The Sun’a bakılırsa Rusya, Libya’da üs kurarakCebelitarık Boğazını da tehdit etmeyi amaçlıyor.

Libya krizi ve troykanın Libya saldırısına Rusya’nın seyirci kalmasının, siloviki[3]açısından Yugoslavya’nın NATO tarafından bombalanmasına benzer bir sarsıntı yarattığı bilinir. 

Serbest Gazeteci Okay Deprem’in etraflıca incelediği bu olay[4], birçok açıdan önem taşır: Başlıcası, Suriye’ye müdahale kararı, bu atmosfer içinde kararlılıkla alınmış ve arkasında durulmuştur;ikincisi, Medvedev’in başkan, Putin’in başbakanlığı dönemine rastlayan bu kriz, Rusya’da iktidar çevrelerinde de yansımasını bulmuş ve gerilimi yükselterek sarsıntıyaneden olmuştur. 

Dolayısıyla denebilir ki, Libya krizi, Yugoslavya’nın bombalanmasıyla birlikte, Rusya’nın siyasi çarklarının başında bulunan kimseler arasında birçok açıdan Sovyetler Birliği dönemini hatırlatan bir dış siyaset izlenmesini teşvik eden başlıca olaylardır.

Nitekim, bu olayın izlerinin silinmediği ve silinmeyeceği, 14 Nisan’da troykanın Suriye’ye roketli saldırısı arkasından Kremlin’in yaptığı alışılmadık ölçüde sert açıklamadaki şu ifadede çok belirgin bir şekilde yansıyordu:

“Bugün Suriye’deki şiddetlenen durum, uluslararası ilişkiler sistemini yıkıcı bir etki göstermektedir. Tarih, her şeyi yerli yerine koyar; Washington’a da daha şimdiden, Yugoslavya, Irak ve Libya’da akıtılan kanın ağır sorumluluğunu yüklemiştir.”[5]

Putin geçtiğimiz yıl Kuzey Kore’nin olası bir savaş durumunda 60 km menzilli sahra topları kullanacağı açıklamasına karşılık da şöyle demişti: “Kuzey Kore’nin adımı provokatif; ama tarihin (Irak, Libya) verdiği dersleri unutmamalıyız. Kuzey Kore de unutmayacaktır.”[6]

ABD ve Britanya açısından ise, Libya’nın cehenneme çevrilmesinin ardından iki şey kesin olarak biliniyor. 

İlki: Libya İslami Savaş Grupları(LIFG), 2011’den itibaren bu iki ülke artı Fransa tarafından Kaddafi’ye karşı açıkça desteklenmişti. LIFG, başlangıçta el-Kaide’nin bir koluydu; ancak nisan 2011’den itibaren “Tripolis Tugayı” diye anılmaya başlamıştı. ABD’nin dünyanın her köşesinde akan kanda elini yıkamış olan yeni “aziz”i John McCain’in LIFG kurucusu Abdülhakim Belhac’a şilt takdim ederkenki nazik fotoğraflarını, ilgili okurlar hatırlayacaklardır.

İkincisi, bu ilişkiler Amerikan elçisinin öldürülmesinden sonra bile devam ettirilmiş ve özellikle Britanya, bu unsurlar için bir çeşit güvenli limanhaline getirilmişti. Dahası, 2017 mayıs ayında Manchester bombacısıSalman Abedi de LIFG ile yakından ilişkiliydi.[7]

Telegraph’ın bu haberi, General Hafter’in Tobruk merkezli hükümetinin pozisyonunu da ortaya seriyordu. Tobruk hükümeti, Manchester bombalamasının arkasından şu açıklamayı yapmıştı:

“LIFG, Britanya ve Avrupa’da Libyalı ve Müslüman gençleri eğitiyor ve onları, terörizmi ve ölümü taşımaları için Libya ve diğer ülkelere gönderiyor.”

Rusya’nın 2015’de Suriye’ye müdahaleyle neredeyse eş zamanlı olarak diğer bölge ülkeleriyle, bu arada Libya ile de ilişki kurmaya çalıştığı biliniyor. Ancak Libya’daki siyasi parçalanmışlığın o günlerde ürettiği iki iktidar merkezi var. Bunlardan Trablusgarp’ın arkasında, Batı ve Suudi desteği bulunuyor. (Trablusgarp geçici hükümeti, Suudi Arabistan ile Katar arasında geçtiğimiz yıl ortaya çıkan krizin ardından, Doha ile ilişkilerini ilk kesen hükümetler arasındaydı.)

BM ve Batı ülkeleri tarafından tanınan Trablusgarp hükümeti, gerçekte bir hükümetten çok rekabet halindeki beş silahlı grubun iş bölümü. Washington merkezli Atlantic Council’e göre bu gruplar havaalanını, hapishaneleri ve mülteci merkezlerini bölüşmüş durumdalar ve insan, petrol ve uyuşturucu kaçakçılığıyla uğraşıyorlar. 

Tobruk hükümetinin başı olan General Halife Hafter ise, buna karşılık Moskova ile ilişkilerini geliştirmeye çalışıyor. 

2014’den beri ülkenin doğu ve güneyinde Libya’nın büyük bölümünü kontrol eden Libya Ulusal Ordusu’nun komutanı olan Hafter 2016 ve 2017’de üç defa Moskova’ya resmi ziyarette bulundu. Ocak 2017’de, Suriye’den dönmekte olan Akdeniz’de seyir halindeki Amiral Kuznetsov uçak gemisine yaptığı ziyareti de bunlara eklemek gerek. Tam bu sırada Batı basınında, Rosneft’in Libya Ulusal Petrol Şirketi ile anlaşma yaptığıhaberleri çıktı. (Libya Ulusal Ordusu, ülkenin petrol yataklarının da büyük bölümünü kontrol altında tutuyor.) 

Bunlardan özellikle geçen yıl ağustos ayındaki ziyaret önemliydi; bu ziyarette Lavrov ve Şoygu ile kapsamlı görüşmeler yaptıkları biliniyor. 

Hafter, Lavrov ile yaptıkları görüşmenin arkasından basın toplantısında, Rusya’dan askeri yardım meselesininkonuşulduğunu da söylemiş; ancak iki taraf da ayrıntı vermemişti.[8]

Bu arada, en azından Bingazi’de Rus paralı askerleriolduğu da biliniyor. Bununla ilgili açıklamayı geçtiğimiz yıl mart ayında, “RSB Grupları” adlı paralı askerlik şirketinin başkanı Oleg Krinitsın yapmıştı.[9]Krinitsın o zaman, bu ülkedeki faaliyetlerinin mayınları sökmek ve gemileri korsanlardan korumak olduğunu söylemişti.

Hafter’in 2017 ağustos ayındaki ziyaretinin ardından Batı basınında kopan fırtınalara rağmen (Der Spiegel’in başlığı, “Putin’in Çöl Tilkisi” şeklindeydi), Rusya’nın tarafsızlık pozisyonunu korumak yönündeki kararlılığıise dikkat çekici: Hafter’in ardından Trablusgarp’taki hükümetin başbakan yardımcısı Ahmet Maytıg da Moskova’yı ziyaret etti.

Rusya ise, yine Batı basınında çıkan, düzenli Rus birliklerinin Hafter’in saflarında danışmanlık ve muhariplik yaptığı iddialarını reddediyor.

Hafter’in ordusunun esas gövdesini, Kaddafi’nin silahlı kuvvetlerinin oluşturduğu, dolayısıyla komutanlarının önemli bir bölümünün daha Sovyetler zamanında Rusya’da eğitim gördüğü tahmin ediliyor.[10]

Der Spiegel bu haberinde Hafter’in hayatını da özetliyor: 1969’da henüz genç bir subayken Kaddafi’nin Kral İdris’e karşı darbesini destekledi, böylece devrimci kuvvetler genelkurmay başkanlığına getirildi. Çad ile sınır çatışmaları sırasında esir düştü, Fransa’ya götürüldü, burada CIA kendisiyle temas kurup Virginia’da, CIA karargâhına birkaç km yakın bir yerde aile kurdu.[11]1996’da CIA desteğiyle Kaddafi’ye karşı başarısız bir ayaklanmaya girişti.

Hafter, 2011’de tekrar Libya’ya döndükten sonra, troyka ile ilişkileri bu kişisel hikâyesiyle hiç de örtüşmedi. Trablusgarp hükümetinin kendisine Mısır’daki bir görüşmede başbakanlık teklif ettiği iddialarına rağmen, bu hükümete katılmayı birçok defa kesinkes reddetti.

Rusya’nın da Trablusgarp ve Tobruk arasında ortak ulusal birlik hükümeti kurulmasını tercih ettiği, 2017’de Paris zirvesinde Trablusgarp hükümeti başbakanı Sarac ile Hafter’i bir araya getirmek istediği, ancak Hafter’in bunu reddederekzirveden çekildiği de ileri sürülüyor.[12]

Pravda.ru’nun görüştüğü Yüksek İktisat Okulu Siyasi Bilimler Bölümü öğretim üyesi Griforiy Lukyanovda, Rusya’nın, her iki tarafın da orta ve uzun vadeli perspektifleri açısından, Libya’daki bütün aktörlere eşit mesafedeolmak istediğini vurguluyor. [1]

Haftar’ın tutumunda Trablusgarp’daki siyasi islamcılara (İhvan) karşı tavrının etkili olduğu biliniyor. Kendisini Mısır’a yaklaştıran da bu olmuştu.

Hafter, bu yıl sonunda Libya’da yapılacak olan başkanlık seçimlerinde, Kaddafi’nin oğlu Seyfülislam Kaddafi’yi destekleyeceğini duyurdu.

Kimi söylentilere bakılırsa Rusya, Tobruk hükümetiyle, Kaddafi zamanında yapılan anlaşmalara dayanarak askeri alanda işbirliğini sürdürüyor. Ancak silah ambargosundan ötürü pazarlıkların dolaylı olarak ve Mısır üzerinden yürütüldüğü, silah sevkıyatının da Belarusya gibi Rusya yanlısı ülkeler üzerinden yapıldığı iddia ediliyor. [12]

Troykayı en çok ürkütenin, Rusya ile Libya arasında 2008’de Kaddafi zamanında imzalanmış projelerin uygulanması olduğu anlaşılıyor. Bunlar arasında Bingazi’de bir Rus üssü kurulması, iki milyar dolarlık bir silah anlaşması, ülkenin doğusuyla batısının demiryoluyla birleştirilmesi ve ortak enerji projeleri vardı. (Medvedev hükümetinin bu anlaşmaya rağmen troyka saldırısına sessiz kalması, Rusya açısından travmayı artırıcı bir faktördü.)

Pravda.ru, anonim Telegram yazarlarının Libya’nın stratejik anlamda taşıdığı öneme dair paylaştıklarını da nakletmiş. Buna göre, 

• Libya, Avrupa’ya Afrikalı mülteci akınının köprübaşı olarak, Avrupa siyasetine etki edebilir. 
• Libya ile İtalya arasında, 10-11 milyar metreküp kapasiteli Greenstream boru hattı bulunuyor. Dolayısıyla Avrupalılar için Libya’da savaş, kendisini finanse edebilir, hatta kârlı da olabilir (Suriye’de böyle bir şansı yok).
• ABD, Fransız ve İtalyan şirketlerinin yatırım yaptığım petrol ve gaz yatakları yüzünden, batı, Libya’da kim kazanırsa onunla barış yapmak zorunda.
• Libya’nın, ona huzur vermeyecek komşuları yok; oysa Suriye’de Türkiye ve İsrail var.

Pravda.ru, Hillary Clinton’un mektuplarını da hatırlatmış. Orada aktarılan sözlerle bitirelim:

“Hillary Clinton’un yayınlanan belgelerinde ve mektuplarında, Kaddafi’nin altın rezervlerinin, doları gölgelemek gücüne sahip bir birleşik Afrika para birimi yaratmasının artık anlık bir sorun olduğunun anlatıldığını hatırlatalım. ABD, buna izin veremezdi.Libya’ya huzur ve devasa petrol yataklarını bırakmadılar. Böylece Avrupa, Kaddafi’nin 2011’de devrilmesini ‘demokratik bir adım’ olarak değerlendirdi. Elbette, kendi menfaatlerine.”

 

Hazal Yalın. Çoğunluğu klasik Rus edebiyatından kırka yakın çevirisi var. Aralarında Tolstoy, Dostoyevski, Saltıkov-Şçedrin, Gogol, Turgenyev, Puşkin, Zamyatin, Kuprin, Gonçarov, Leskov, Grin, Zoşçenko, Strugatski Kardeşler gibi yazarların bulunduğu çeviriler, Kitap, İthaki, Helikopter, Remzi gibi yayınevlerinde yayınlanıyor. @Hazal_Yalin

---

[1]Pravda.ru, 15 Ekim 2018. Снова война? Путин заберет Ливию, как Сирию, https://www.pravda.ru/world/restofworld/africa/15-10-2018/1396002-0/

[2]Tom Newton Dunn, 9 Ekim 2018. Putin troops in Libya, https://www.thesun.co.uk/news/7448072/russia-missiles-libya-warlord/

[3]Siloviki, Sovyetler zamanından kalma bir deyim; “devletin güç aygıtını ellerinde tutan kimseler” anlamında daha ziyade istihbarat, ordu ve benzeri güvenlik aygıtlarının başındaki kimseler için kullanılıyor.

[4]Okay Deprem, “Irak İşgali ve Libya Saldırısındaki Görüş Ayrılıkları”; Cenk Başlamış ve Okay Deprem, Rusya’yı Ayağa Kaldıran Lider, İstanbul 2018 içinde. 

[5]Kremlin.ru, 14 Nisan 2018. Заявление Президента Российской Федерации Владимира Путина, http://kremlin.ru/events/president/news/57257

[6]Tass.ru, 5 Eylül 2017. Путин: в КНДР “травы будет есть”, но не откажутся от ядерной программы, https://tass.ru/politika/4532288

[7]Roland Oliphant, 24 Mayıs 2017. Father of Manchester Arena suicide bomber ‘was a member of al-Qaeda linked militant group’, https://www.telegraph.co.uk/news/2017/05/24/renegade-libyan-faction-accuses-britain-nurturing-manchester/

[8]RT.com, 19 Ağustos 2017. Libyan strongman visits Moscow, https://www.rt.com/news/399618-libya-haftar-visits-moscow/

[9]RBK, 13 Mart 2017. Глава ЧБК рассказал о работе российских специалистов в Ливии, https://www.rbc.ru/politics/13/03/2017/58c69ef59a7947e8a7c2ea63

[10]Christina Hebel ve Christoph Sydow, 21 Mart 2017. Путинский ‘Лис пустыни’ [Der Spiegel’den çeviri]. https://inosmi.ru/politic/20170321/238918973.html

[11]Vladimir Tihomirov, 15 Nisan 2018. Враг и ‘сын’ Каддафи. Как генерал Хафтар восстал из мертвых, https://life.ru/t/%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D0%B8%D1%8F/1107954/vragh_i_syn_kaddafi_kak_ghienieral_khaftar_vosstal_iz_miertvykh

[12]Habib al-Haj Salem, 13 Ağustos 2018. Хафтар заигрывает с Россией, оглядываясь на Сирию, https://inosmi.ru/politic/20180813/242967014.html