Sahel'in 'Direniş Ekseni'

YDH-  Batı Asya'daki anti-emperyalist doğumlu Direniş Ekseni'nin şimdi Afrika'nın Sahel bölgesindeki karşılığını, The Cradle'dan köşe yazarı Pepe Escobar, ''The Sahel's 'Axis of Resistance' başlığıyla yayınlanan makalesinde incelerken, Rusya-Çin stratejik ortaklığının ışığında çok kutuplu dünyada Afrika'nın rolünü tartışmaya açıyor. Keda Bakış YDH için çevirdi. 

                                                                                                     *** 

Direniş Eksenlerinin farklı bölgelerde gelişmesi, çok kutuplu bir küresel düzene doğru giden karmaşık yolculuğun doğrudan bir sonucudur. Hakim güce direnme ve çok kutupluluğun yükselişi kavramları doğaları gereği birbirleriyle bağlantılıdır. Orta Doğu'da Arap ve Müslüman ulusları kapsayan Direniş Ekseni, Afrika'da Senegal, Mali, Burkina Faso ve Nijer'den Çad, Sudan ve Eritre'ye uzanan Sahel bölgesi boyunca uzanan Direniş Ekseni ile yakından bağlantılıdır.

İktidarın yeni sömürgecilikten uzaklaşmasının askeri darbe yoluyla gerçekleştiği Nijer'deki durumun aksine, Senegal'de demokratik seçimler yoluyla bir iktidar değişimi yaşanmıştır. Ülke, 24 Mart'ta yapılan ulusal seçimlerde 44 yaşındaki Bassirou Diomaye Faye'nin ezici zaferinin ardından yeni bir döneme girdi. Kısa bir süre önce hapis yatmış eski bir vergi müfettişi olmasına rağmen Faye, 'Afrika'nın en istikrarlı demokrasisi' olarak bilinen Senegal'i Fransız destekli iktidar Macky Sall'in yönetiminden kurtarmayı hedefleyen mazlum bir pan-Afrikalı liderin sembolü olarak ortaya çıktı.

Senegal'in yeni seçilen cumhurbaşkanı, Burkina Faso'da 36 yaşındaki İbrahim Traore, Etiyopya'da 46 yaşındaki Aby Ahmed, Madagaskar'da 48 yaşındaki Andry Rajoelina ve Güney Afrika'da 44 yaşındaki gelecek vaat eden süperstar Julius Malema'ya katıldı. Hepsi de kendilerini ülkelerinin egemenliklerini korumaya ve geliştirmeye adamış genç pan-Afrika kuşağını temsil ediyor. Cumhurbaşkanı Faye, seçim bildirgesinde Senegal'in egemenliğini geri alma konusunda kararlı bir taahhütte bulunmuş ve bu hedefi on sekiz kez vurgulamıştır.

Jeoekonomi bu dönüşümlerde çok önemli bir rol oynamaktadır. Senegal'in petrol ve gaz endüstrisinde önemli bir oyuncu olarak ortaya çıkmasıyla birlikte Faye, özellikle British Petroleum (BP) ve İngiliz altın madenciliği şirketi Endeavor Mining gibi büyük oyuncuların dahil olduğu madencilik ve enerji anlaşmalarının şartlarını yeniden değerlendirmek istiyor. Stratejisinin önemli bir yönü, Fransa tarafından kontrol edilen ve 14 Afrika ülkesinde kullanılan sömürücü bir para sistemi olan CFA frangından uzaklaşmayı içeriyor. Faye, Senegal'in birincil ticaret ortağı ve yeni sömürgeci bir güç olan Fransa ile ilişkilerini yeniden şekillendirme çabasının bir parçası olarak yeni bir para birimi getirmeyi bile planlıyor. Yoldaş Xi Jinping tarafından ifade edilen duygular doğrultusunda Faye, karşılıklı fayda sağlayan bir “kazan-kazan” işbirliği için çabalıyor.

Sahel Devletleri İttifakı'na girin

Faye, Fransız ordusunun Senegal'den çıkarılmasına ilişkin niyetini henüz netleştirmedi. Bu gerçekleşirse, özellikle Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ve Fransız hükümeti Senegal'i Nijer, Mali ve Burkina Faso gibi denize kıyısı olmayan ülkelerin ablukasında önemli bir oyuncu olarak gördüğü için Paris üzerinde önemli bir etkisi olacaktır. Bu ülkeler yakın zamanda Sahel Devletleri İttifakı'nı (AES) kurdular ve Paris'le aralarına mesafe koydular. Bu durum sadece Fransa için değil, özellikle Washington ile Nijer'in başkenti Niamey arasındaki gergin askeri işbirliğinde de görüldüğü üzere ABD için de zorluklar yaratmaktadır. ABD Derin Devleti bu durumu Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'e bağlıyor.

Belli ki ABD kuşak yolundaki hiç kimse geçen yıldan bu yana Sahel'den yeni Afrika BRICS üyeleri Mısır ve Etiyopya'ya kadar tüm kilit oyuncuların dahil olduğu Rusya-Afrika diplomatik telaşına gereken ilgiyi göstermiyor.

Daha önce Nijer'i Sahel'de sadık bir müttefik olarak gören Washington, askeri işbirliği anlaşmasının feshedilmesinin ardından şimdi askerlerini Nijer'den çıkarmak için bir takvim tarihi sunmak zorunda kaldı. Pentagon artık Nijer topraklarında askeri eğitime dahil olamaz.

Pentagon'un inşa etmek için 150 milyon dolardan fazla harcadığı Agadez ve Niamey'de iki önemli üs var. Niamey ancak 2019 yılında tamamlandı ve ABD ordusunun Afrika Komutanlığı AFRICOM tarafından yönetiliyor.

Operasyonel hedefler, tahmin edilebileceği üzere, gizemle örtülüdür. Niamey üssü esasen bir istihbarat merkezi ve MQ-9 Reaper insansız hava araçları tarafından toplanan verileri işliyor. ABD Hava Kuvvetleri de Dirkou Havaalanını Sahel'deki operasyonlar için bir üs olarak kullanıyor.

Şimdi işler gerçekten heyecan verici hale geliyor, çünkü Dirkou'da bir avuç ajan tarafından yönetilen fiili bir CIA insansız hava aracı üssünün varlığı bile kabul edilmiyor. Bu karanlık üs, Orta Afrika'nın batısından kuzeyine kadar her yerde istihbarat toplanmasına olanak sağlıyor. Buna eski CIA direktörü Mike Pompeo'nun “Yalan Söyleriz, Hile Yaparız, Çalarız” sözünün bir başka klasik örneği diyebiliriz.

Nijer'de yaklaşık 1000 ABD askeri bulunuyor ve bunlar yakında ülkeden çıkarılabilir. Amerikalılar kanamayı durdurmak için her yolu deniyor. ABD'nin Afrika'dan sorumlu Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı Molly Phee daha bu ay Nijer'i iki kez ziyaret etti. Nijer'deki üsleri kaybetmek, Washington'un Paris'i izleyerek Sahel'in kontrolünü kaybetmesi anlamına gelecektir - Nijer Rusya ve İran'a yaklaştıkça. Bu üslerin varlığı Babül Mendep'in izlenmesi için gerekli değildir; odak noktası öncelikle insansız hava araçlarının sınırlarını zorladığı ve çeşitli egemen hava sahalarını ihlal ettiği Sahel bölgesidir. Özellikle Niamey'den önemli bir heyet Ocak ayında Moskova'ya gitti. Ardından Putin, Kongo Cumhuriyeti Devlet Başkanı Denis Nguesso ile görüşmeden önce Mali'nin geçici Devlet Başkanı Assimi Goita ve Nijer'in askeri cunta Devlet Başkanı Abdourahmane Tchiani ile telefonda güvenlik işbirliğine ilişkin görüşmelerde bulundu.

Fildişi Sahili: İmparatorluk dönüşü

Batı yanlısı kukla hükümetler Afrika bölgesinde hızla gerilemektedir. Sahel Devletleri koalisyonu - Mali, Burkina Faso ve Nijer - potansiyel olarak dış etkiye karşı bir Afrika koalisyonuna öncülük edebilir. Ayrıca BRICS'in tam üyeleri olan Güney Afrika, Etiyopya ve Mısır gibi ülkeler bu direnci daha da güçlendirmektedir. Dahası, Cezayir ve Nijerya gelecekte BRICS+ ittifakına dahil olmak için güçlü adaylar olarak ortaya çıkmaktadır.

Rusya ve Çin, Rusya'nın diplomasiye, Çin'in ise ticari çıkarlara odaklanmasıyla Afrika ile stratejik olarak yakınlaşıyor. Rusya-Çin stratejik ortaklığı Afrika'ya büyük yatırım yapmakta ve kıtayı önemli bir çok kutuplu oyuncu olarak görmektedir. Bu durum, Benin'in önde gelen pan-Afrikan liderlerinden Kemi Seba'nın öne çıkan isimlerden biri olarak dikkat çektiği Moskova'daki son çok kutuplu konferansta da ortaya konmuştur.

Pan-Avrasya diplomatik çevreleri, genç hükümdarın Paris'te sergilediği son öfke nöbetleriyle ilgili olarak sık sık şakalaşıyor. Fransa'nın Sahel bölgesinde yaşadığı derin utancın, Macron'un saldırgan söyleminin arkasında önemli bir faktör olduğuna inanılıyor; Macron, Ruslar tarafından hızlı bir şekilde yenilgiye uğratılmaları ihtimalinin yüksek olmasına rağmen Fransız güçlerini Ukrayna'ya konuşlandırmak gibi cüretkar iddialarda bulundu. Ayrıca, Ermenistan'ın Rusya karşıtı mevcut maskaralıklarını coşkuyla desteklemesi, Rusya'ya karşı derinlerde yatan nefretinin altını daha da çiziyor.

Tarih boyunca Afrikalıların eski SSCB'yi doğal kaynakların çıkarılması açısından çok daha uyumlu ve hatta destekleyici olarak gördükleri açıktır. Bu olumlu algı şimdi Çin'e doğru kaymış durumda. Bölgesel entegrasyon için bir platform görevi gören Sahel Devletleri İttifakı, önemli değişimler meydana getirmek için gerekli tüm unsurlara sahiptir. Faye'nin liderliğindeki Senegal eninde sonunda ittifaka katılabilecek olsa da Gine halihazırda güvenilir bir deniz erişimi sunacak coğrafi avantaja sahip. Sonuç olarak bu durum, Batı kontrolündeki Nijerya merkezli ECOWAS'ın kademeli olarak gerilemesiyle sonuçlanacaktır.

Yine de Hegemon'un güçlü dokunaçlarını asla göz ardı etmeyin. Pentagon'un ana planı Afrika'yı çok kutuplu bir Rusya-Çin-İran etki alanına terk etmeyi gerektirmiyor. Ancak Sahel'in Direniş Ekseni'nde artık kimse ABD'nin 'terör tehdidi' kartına inanmıyor. NATO'nun Libya'yı çorak bir araziye çevirdiği, ardından sahaya postallarını indirdiği ve kıta genelinde askeri üsler kurduğu 2011 yılına kadar Afrika'da neredeyse sıfır terör vardı.

Şu ana kadar Sahel Devletleri İttifakı, egemenlik öncelikli enformasyon savaşını açık ara kazanıyor. Ancak İmparatorluğun karşılık vereceğine şüphe yok. Ne de olsa tüm oyun Beltway'in Rusya'nın Sahel ve Orta Afrika'yı ele geçirme paranoyasına bağlı. Senegal'in Sahel Devletleri İttifakı ile flört etmeye başlamak üzere olduğu şu günlerde Fildişi Sahili'ne girin. Fildişi Sahili Washington için örneğin Çad'dan daha stratejik çünkü Fildişi toprakları Sahel ittifakına çok yakın. Yine de Çad, artık Batı kontrolünde olmayan ve Moskova ile yakınlaşmaya yeni bir vurgu yapan dış politikasını çoktan yeniden ayarladı. 

İmparatorluğu neler bekliyor? Belki de Sahel ittifakını kontrol altında tutmak için Fildişi Sahili'ndeki Fransız üssünde Paris ile paylaşılan ABD 'terörle mücadele' insansız hava araçları. Buna, bayat bir kruvasanın kırıntılarını bile almadan Batı Afrika'daki Hegemon'u kucaklayan aşağılanmış Galya horozu diyebiliriz.