Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin İran nükleer anlaşmasını güvence altına alan 2231 sayılı kararının süresi resmen doldu. Avrupa ülkeleri yaptırımları yeniden başlattığını açıklarken, İran, Rusya ve Çin bu adımı "hukuken geçersiz" sayarak kararın tamamen sona erdiğini ve yaptırımların kalktığını savundu.
YDH - Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyi’nin 2015 tarihli 2231 sayılı kararının süresi 18 Ekim itibarıyla resmen sona erdi.
İran ile dünya güçleri arasında imzalanan nükleer anlaşmanın (Kapsamlı Ortak Eylem Planı) hukuki güvencesi olan kararın süresinin dolması, Tahran’ın nükleer programının statüsüne ilişkin yeni bir tartışma başlattı.
Avrupa'nın 'snapback' adımına ortak itiraz
Eylül ayı sonunda İngiltere, Fransa ve Almanya’dan oluşan Avrupa üçlüsü, anlaşmada öngörülen “snapback” (tetik) mekanizmasını devreye sokarak BM yaptırımlarını yeniden yürürlüğe koyduklarını ilan etmişti.
Ancak İran, Rusya ve Çin, bu adımı “hukuki dayanağı olmayan” bir girişim olarak niteleyerek reddetti.
Üç ülke, BM Genel Sekreteri ile Güvenlik Konseyi’nin dönem başkanına gönderdikleri ortak mektupta, “Kararın sekizinci maddesi uyarınca, 18 Ekim 2025 itibarıyla hükmü sona ermiştir. 2231 sayılı kararın süresinin dolması, İran dosyasının Güvenlik Konseyi gündeminden tamamen çıkarılması anlamına gelir” ifadelerini kullandı.
Mektupta ayrıca, “Avrupa ülkelerinin snapback mekanizmasını işletme yönündeki girişimleri hukuken geçersizdir. Zira bu ülkeler, anlaşma kapsamındaki yükümlülüklerini yerine getirmemiş ve belirlenen ihtilaf çözüm prosedürünü izlememiştir” denildi.
Tahran ve Moskova'dan BM'ye 'düzeltme' çağrısı
İran Dışişleri Bakanlığı da yayımladığı açıklamada, BM’nin internet sitesinde yer alan “yaptırımların geri döndüğü” yönündeki bilgilerin “yanlış” olduğunu belirtti.
Açıklamada, BM Sekreterliği’nin bu verileri “düzeltmesi” gerektiği ve Güvenlik Konseyi Sekreterliği’nin “Avrupa ülkelerinin eylemlerini onaylama yetkisi bulunmadığı” vurgulandı.
Rusya Dışişleri Bakanlığı da benzer bir açıklama yaparak, 2231 sayılı kararın süresinin dolmasıyla birlikte “İran’ın nükleer programına diğer nükleer silahsız ülkelerle aynı şekilde muamele edilmesi gerektiğini” bildirdi ve BM sitesindeki “yanlış bilgilerin” kaldırılmasını talep etti.
Kararın maddeleri tartışma yarattı
Uluslararası düzeydeki hukuki ayrışma, 2231 sayılı kararın sekizinci ve dokuzuncu maddelerinin farklı yorumlanmasından kaynaklanıyor.
Sekizinci madde, nükleer anlaşmanın yürürlüğe girmesinden on yıl sonra BM’nin İran dosyasını kapatmasını öngörüyordu.
Buna karşılık dokuzuncu madde, eğer yaptırımlar yeniden devreye sokulursa sekizinci maddenin uygulanamayacağını belirtiyordu.
Batılı ülkeler ve BM Sekreterliği, bu hükme dayanarak yaptırımların “yeniden yürürlükte” olduğunu savunuyor.
İran, Rusya ve Çin ise snapback mekanizmasının “hiçbir şekilde geçerli olmadığını” ve bu nedenle kararın hükmünü yitirdiğini savunuyor.
Askeri işbirliği yeni dönemin sinyali olabilir
Tahran, bundan sonraki süreçte BM Güvenlik Konseyi’nin daimi üyeleri olan Çin ve Rusya’nın yaptırım kararlarını dikkate almayacağına güveniyor.
Bu tutumun en somut göstergesinin, İran ile bu iki ülke arasında açıkça yürütülecek savunma sanayii işbirlikleri olması bekleniyor.
Moskova ve Pekin’in İran’la resmi silah ticaretini gündeme alması, yaptırımları fiilen tanımadıklarının bir göstergesi sayılacak.
Diğer taraftan BM Sekreterliği, internet sitesinde yaptırımların yeniden uygulandığını ilan ederek 43 kişi ile 78 kurumu kapsayan bir yaptırım listesi yayımladı.
Yaptırımların uygulanmasındaki bir diğer kritik mesele ise 1737 sayılı kararla kurulan Yaptırımlar Komitesi’nin işleyişi olacak.
Komite kararlarının oybirliğiyle alınması gerektiğinden, Rusya ve Çin’in toplantılara katılmaması ya da süreci yavaşlatması, yaptırımların uygulanmasını fiilen engelleyebilir.
Moskova ve Pekin’in, uzmanlar grubunun yeniden faaliyete geçmesi gibi konularda veto yetkilerini kullanması da sürecin önünü tamamen kapatabilir.
