İsrail'i parçalanmaktan kurtaracak bir plan

YDH- İsrail gazetesi Haaretz'de yayımlanan ''A Plan to Save Israel From Crumbling in the Next Few Years'' başlıklı makalenin yazarı ekonomist Guy Rolnik, daha fazla bölünme ve istikrarsızlığın önlenmesi için İsrail'in siyasi manzarasının acilen değişmesi gerektiğini, köklü sorunları ele almak için Marshall Planı benzeri bir girişim çağrısının aciliyetini ve daha liberal-demokratik bir toplumu şekillendirmede aktif sivil katılımın önemini vurguluyor. 

***

Bir 'İsrail Marshall Planı', tüm mesihçilerin tüm etkili pozisyonlardan sökülüp atılmasını, devlet fonlarını yutan tüm Haredi ve ırkçı 'eğitim karşıtı' kurumların ortadan kaldırılmasını ve İsrail vatandaşlarının tüm hak ve yükümlülüklerinin eşitlenmesini içerecektir.

1. Eugene Kandel

Umutsuzluk bir iş planı değildir ve İsrail'in bir iş planına her zamankinden daha fazla ihtiyacı vardır. Başbakan Benjamin Netanyahu'nun 15 yıl önce Ulusal Ekonomi Konseyi'nin başına seçtiği Profesör Eugene Kandel, İsrail'in 76. Bağımsızlık Günü arifesinde, aylardır yönetim kurullarında, konferans odalarında, perde arkasında fısıldananları yüksek sesle söyledi:

''İsrail bugünkü gidişatıyla yüzüncü yılını kutlayamayacak.'' 

Kandel, ekonomide 10 ve 20 yıllık, hatta 25 yıllık tahminlerin geçerli olmadığını biliyor. Ne ABD'de, ne İsveç'te, ne de her an patlamaya hazır bir barut fıçısına benzeyen Orta Doğu'da.

Ama Kandel bir kurtarıcı peygamberin ağzından konuşmuyor, telaşlı ve endişeli bir İsrailli olarak konuşuyor. Kandel gibi birçoklarının da olduğunu söylemek lazım.

Şu an itibariyle, İsrail Merkez Bankası'nın olağandışı büyüklükteki döviz rezervleri ve İsrail özel sektörünün Batı ülkelerine yatırdığı döviz cinsinden fazla finansal varlıklar, piyasaların sahadaki gelişmeleri şiddetle beklediği kaçınılmaz süreci erteleyen güvenlik yastıklarıdır. Ancak Kandel tüm bunların bir gecede tersine dönebileceğini biliyor.

Bir yatırımcı, girişimci ve işçi sürüsü kaçmaya başladığında, parçalanma çok daha hızlı olabilir. Değil 25 yıl, beş yılda mesela. Gelecek yıl da gerçekleşebilir. Hiç kimse o anın ne zaman geleceğini öngöremez.

İsrail'in önde gelen ve işine son derece bağlı bir işadamı Kandel'in yorumlarına öfkelendi.

"Bu tür bir umutsuzluk bize yardımcı olmaz" diyen Kandel, iş dünyasındaki pek çok kişinin önlerinde duran büyük görevi onlara hatırlattı: ''Netanyahu'dan kurtulalım.''

Kandel'in sert sözleri yanlış anlaşılmasın. Kandel'inki umutsuzluk değil; 18 yaşında Rusya'dan aliyah (Yahudilerin diasporadan İsrail topraklarına göç etmesi) yapmış, ABD'de ekonomi doktorası almış, ancak bu ülkede kalmak yerine İsrail'e dönmeye karar vermiş, üç kızını yetiştirmiş ve şimdi torunlarını burada büyütmekte olan endişeli bir İsraillinin alarm çağrısı bu.

Kandel, Netanyahu'nun danışmanlığını bırakmasından bu yana geçen yedi yılı ülkenin başlangıç endüstrisinin uluslararası alanda statüsünü yükseltme çabalarına adadı; son olarak Tel Aviv Borsası'nın yönetim kurulu başkanlığına atandı.

Finans ve yüksek teknoloji alanındaki çalışmalarının yanı sıra Kudüs İbrani Üniversitesi'nde ekonomi ve finans profesörü olarak akademik alanda da faaliyet gösteriyor.

Tüm bu uğraşı arasında her gün Londra, New York, San Francisco ve Chicago'daki karar vericileri, bilim insanlarını, ekonomistleri, yatırımcıları, politikacıları ve gazetecileri tedirgin eden üç manzarayla karşılaşıyor.

Kendilerini İsrail'in destekçisi olarak görenler de dahil olmak üzere, bu kişilerin çoğu bizim yoldan çıktığımızı, kendi ayağımıza kurşun sıktığımızı ve sabah kalkıp kendi ellerimizle bilim, teknoloji, girişimcilik ve bunları destekleyen kamu altyapısının İsrail'e kazandırdığı muazzam başarıları yıkmaya kendimizi adadığımızı düşünüyor.

Eski Sovyetler Birliği'nden gelen pek çok göçmen gibi, 1980'lerde Chicago Üniversitesi'nden mezun olan, uzun süre Netanyahu'nun yardımcılığını yapan ve daha sonra Cumhuriyetçi davalarla yakından özdeşleşen Paul Singer adlı riskten koruyan bir fon yöneticisi tarafından işe alınan Kandel, sağcı ekonomik görüşleri benimsiyor.

Ancak bugün, İsrail ekonomisinin temel sorunlarının herhangi bir "piyasa" tarafından değil, sadece hükümet ve eski patronunun (Netanyahu'nun) yönetiminde son yıllarda çökmüş olan demokratik kurumlar tarafından çözüleceğini çok iyi anlıyor.

Kandel, soyunun devamının İsrail'de kalmasını ya da en azından böyle bir seçeneğe sahip olmalarını istiyorlarsa, enerjilerinin çoğunu kendi özel işlerini ilerletmeye yoğunlaştıramayacaklarını anlayan bir grup iş adamı, bilim adamı, yüksek teknoloji personeli, doktor, girişimci ve liberal meslek mensuplarından biri.

Eğer kendimize çeki düzen vermez ve birbirimizle daha önce hiç yapmadığımız şekilde, her birimiz kendi yeteneklerimize göre çalışmazsak, İsrail en kötü ihtimalle çökecek ya da giderek Rusya, İran, Arjantin veya Venezüella'ya daha çok benzeyen bir ülke haline gelecektir. 

İsrail'in trilyonlarca dolar değerinde petrol ve doğalgaz rezervi yok ve başlangıç ülkesinden parya devlete dönüşmek, önemli sayıda girişimcinin, bilim adamının, doktorun, mühendisin ve diğer profesyonellerin Batılı, liberal bir yaşam tarzına alıştığı bir ülke için özellikle acı verici bir süreç olacak.

2. Milyarderler

İsrail'de "serbest piyasa" merkezli siyasi ideolojiler ve ekonomik sistemlerdeki kusurların apaçık ortada olması ironik ama öngörülebilir bir durum.

Zenginliğin en büyük sermaye sahipleri olan en tepedeki yüzde 0,1'lik kesimin elinde yoğunlaşması, ülkede demokrasinin erozyona uğramasının göz ardı edildiğini endişe verici bir biçimde ortaya koyuyor. 

Özellikle iletişim medyasını kontrol eden ve Netanyahu ve yandaşlarına komisyon ya da ihmal yoluyla hizmet etmeye devam eden milyarderlere bir göz atalım: Kanal 12'nin çoğunluk hissedarı David "Dudi" Wertheim; Kanal 14'te Yitzchak Mirilashvili; Kanal 13'te Len Blavatnik; ve beleşçi Israel Hayom gazetesinin sahipleri Adelson ailesi.

En kötü zamanlarda, Arnon "Noni" Mozes'in gazetesi Yediot Ahronot ya da Adelson ve Mirilashvili ile yapmaya çalıştığı iddia edildiği gibi kanalları Netanyahu'ya kiraladılar ve Kanal 12 ve 13'te olduğu gibi "en iyi" durumda, reytingleri en üst düzeye çıkarmak ve hükümeti kızdırmamak için, bizi antidemokratik, antiliberal bir yola ve şimdi de uluslararası izolasyona götürenler de dahil olmak üzere "tüm görüşleri" bildirmeleri gerektiğini savunan bir yaklaşım benimsediler.

İsrailli milyarderler dünyanın farklı bölgelerindeki belirli kalıplara yabancı değil. Orta Doğu, Asya, Afrika ve Güney Amerika'daki ülkelerde, özellikle de otokratik gelişmekte olan ülkelerde, elit sınıf, yaygın ihmal, yolsuzluk ve yolsuzluğa rağmen gelişmeyi başarıyor.

Bu gerçek, nüfusun yalnızca çok küçük bir kısmı için geçerli tabii. Öte yandan ileri teknoloji, bilimsel ve liberal mesleklerde çalışan işçilerin oluşturduğu en üst yüzdelik dilim, Adalet Bakanı Yariv Levin'in yargı reformlarına ilişkin açıklamasının ardından 4 Ocak 2023'te fikir birliğine vardı. 

7 Ekim'de Itamar Ben-Gvir, bu gruptaki ortak inancın kendilerinin ve torunlarının Arye Dery, Moshe Gafni ve Bezalel Smotrich'in öngördüğü kaotik ve yozlaşmış ortamdan daha iyisini hak ettiklerini açıkça söyledi. 

İsrail'in yalnızlaştığını gören ve mesihçilere, ultra-Ortodokslara ve yolsuzlara teslim olmasının bir sonucu olarak ekonomik ve mali çöküş ihtimalinden korkan orta sınıftan şikayet etmek adil değil.

Ancak tam da ekonomik ve bilimsel elitlerden yani gerekli varlık ve sermayeye sahip olan ve talep gören meslekleri icra eden İsraillilerden daha fazlası beklenebilir. 

"Kaçış" planları yapmak ve İsrail'den para çıkarmak değil, demokratik ve siyasi olarak dahil olmak için harekete geçmek.

3. Naftali Bennett

İsrail Başbakanı Netanyahu'nun bu koalisyonla ülkenin demografik, kültürel ve ekonomik açıdan geri dönüşü olmayan noktalarını aşması ve hükümeti üç yıl daha sürdürmesi senaryosundan kaynaklanan tehlike, sadece bu kaçmayı düşünen grupla sınırlı değil.

Tehlike, yıkım, bölünme ve nefret hükümetinden kurtulmak isteyen grupların bile 7 Ekim sonrası jeopolitik gerçekliği içselleştirememesinden kaynaklanıyor.

Kandel'in birlikte çalıştığı topluluklardaki iş adamları ve girişimcilerin çoğu, Batı Şeria'daki Yesha Yerleşimleri Konseyi'nin eski yöneticisi olan eski Başbakan Naftali Bennett gibi kişilerin liderliğindeki "yumuşak sağ" bir hükümetin İsrail'in içinde bulunduğu krize çözüm olduğuna inanıyor.

Gerçeklik duvarına beklenenden daha hızlı çarpacaklar yine bu grubun üyeleri olacak.

Bennett, sağ kanadın son yeni umudu eski Mossad yöneticisi Yossi Cohen gibi, yerleşimlerin genişlemeye devam etmesini istiyor ve burada "Sparta" ile bir başlangıç ulusu füzyonunu sürdürmenin mümkün olacağını hayal ediyor - uluslararası izolasyonun ortasında ulusal bir anlayış olarak her zaman kılıçla yaşayacak milliyetçi veya etnosentrik bir devlet. 

Bennett geçen ay attığı bir tweet'te "İsrail'in artık Sparta'daki Silikon Vadisi gibi yaşaması gerekiyor" dedi.

Onun fikri: ''Gazze ve Batı Şeria'daki mevcut durumu geçtiğimiz on yıl boyunca yaptığımız gibi "yönetmeye" devam edeceğiz.'' Bence bu da gerçekleşmesi zor bir plan.

4. Marshall Planı

İsrail, geçtiğimiz on yıl boyunca antiliberal ve popülist eğilimlerin siyasi ve sosyal istikrarını tehdit ettiği tek Batı ülkesi değil. Çoğu Batı ülkesi bu durumda.

Ancak İsrail, bu tür koalisyonların güç kazanmasına izin vermeyi göze alamayacak tek ülkedir. Karşımızda Hizbullah, İran ve Hamas'ın İslamcı kaçıkları ve hükümetteki portföylerin çoğunun kontrolünü ele geçirmiş olan Yahudi kaçıklar var. 

Netanyahu'nun devrilmesinden sonra mevcut rotada savrulmaya devam etmek istemiyorsak, İsrail'de kendimiz için müttefiklerin İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra Batı Avrupa'da uyguladığı Marshall Planı gibi bir şey yaratmalıyız.

Bu plan her şeyden önce "mesihsizleştirmeyi" içerecektir: kaçıkların ve tedarik taci̇rleri̇nin devlet kasasını sömüren tüm Haredi ve ırkçı "anti-eğitim" kurumlarının ortadan kaldırılması ve İsrail vatandaşlarının - laik, dindar, Haredik ve Araplar - tüm hak ve yükümlülüklerinin eşitlenmesi. 

Plan, İsrail'deki büyük medya kuruluşlarını, hükümete bağımlı olan ve bu nedenle her zaman iktidardakilere hizmet edecek olan hem yerli hem de yabancı iş adamlarından ayırmak için acı verici ve hızlı bir ameliyatla devam edecek; ve aynı zamanda yasaların ve mahkemelerin Amerikan ve Çin tekelci sosyal medyasına yaydıkları yalanlar, kışkırtmalar ve bağımlılık yaratan çöpler için sorumluluktan muafiyet ve korumaları iptal edecektir.

Kendimizi zehirleyenlerden, yolsuzluk yapanlardan, delilerden ve kışkırtıcılardan kurtardıktan sonra, seçim sistemini değiştirebilir, bir anayasa yayınlayabilir, dini devletten ayırabilir ve burada ihtiyacı olan Batı ile bütünleşebilecek ve bütünleşmeyi sürdürecek bir ülke kurabiliriz. 

Ancak İsrail'in Marshall Planı'na ulaşabilmesi için işe bu deli hükümetten kurtulmakla başlamalıyız ve bu da ancak umutsuzluğa kapılma ve teslim olma eğilimlerini bir kenara bırakırsak ve İsrail'in şu anda içinde bulunduğu gidişata ilişkin kaderci ve determinist yaklaşımlara -özellikle de yaşadığımız korkunç bir buçuk yılın ardından- kapılmaktan vazgeçersek mümkün olabilir.

5. Umutsuzluğa hayır

Liberal kamp geniş bir cephaneliğe sahiptir. Karşı karşıya olduğu tek gerçek engel, sadece kendi işleriyle meşgul olmaya ve demokratik yükümlülüklerinin sadece birkaç yılda bir oy vermekten ibaret olduğuna inanmaya alışmış bir neslin içinde yetişmiş olan memleketteki pek çok kişinin kayıtsızlığıdır. 

Gösteri yapmak, protesto etmek, harekete geçmek ve sivil toplumun tüm örgütlerinde inisiyatif almak, geçen yıl yargı darbesinin dondurulmasına yol açan "Yoav Gallant gecesi"nde olduğu gibi, belirli olağanüstü dönemlerde bir kerelik yapılan ve hemen sonuç veren bir eylem değildir.

Demokratik katılım bir yaşam biçimidir ve bu tür eylemler İsrail'in liberal toplumu için muazzam faydalar sağlar.

Gösteriler, protestolar, fiziksel alandaki siyasi faaliyetler...tüm bunlar son 20 aydır yoğun bakımda yatan demokrasimize oksijen enjekte ediyor. 

Demokrasileri iyileştirmek için fiziksel alanın, bizi birbirimizden uzaklaştıran dijital baloncukların yerini yavaş yavaş alması ve her şeyden önce bizi algoritmalar aracılığıyla siyasi içeriğin saplantılı tüketiminden kurtarması gerekiyor.

Kutuplaşmış ve parçalanmış bir İsrail toplumunda siyasi içerikleri WhatsApp, Telegram, TikTok, Instagram veya X gibi dijital araçlarla paylaşmanın ve desteklemenin büyük ölçüde sosyal dürtülere ve çoğu sivil, demokratik faaliyetlerle ilgisi olmayan ihtiyaçlara bir yanıt olduğunu anlamamız gerekiyor.

Bu aslında bilgi tüketimi değil, bir performans, ahlaki öfke, bağımlılık ve hepsinden önemlisi algoritmaların bizi zorladığı dibe doğru yarışta kendi sosyal statümüzü iyileştirmeye yönelik aptalca bir girişimdir.

Buna karşılık, gösteri yaptığımızda, harekete geçtiğimizde, inisiyatif aldığımızda, fiziksel alanda insanlarla buluştuğumuzda, sohbet ettiğimizde ve onlarla başa çıktığımızda, sivil bir iyileşme sürecine girmiş oluruz. 

Ayrıca sosyal ağların büyük ölçüde yozlaşmışları, delileri ve aşırılık yanlılarını yüceltmek ve desteklemek için bir motor olduğunu keşfediyoruz. Ve aslında, gözlerimiz sersemletici ve bağımlılık yaratan telefonlarımıza yapışık olmadan gerçek dünyada geçirdiğimiz her dakika ve saat sadece bize değil, içinde yaşadığımız topluma da fayda sağlıyor.

Tarihin bize yüklediği güvenlik, siyasi, sosyal ve ekonomik zorluklar, yanı sıra yaptığımız hatalar da oldukça büyük. Bu kolay bir süreç olmayacak. Ancak, bu zorlukları aynı zamanda anlamlı bir yaşam sürdürebilmek için bir fırsat olarak görmeye çalışalım.