Irak tarihi, 1921’de kurulan yeni devletle birlikte Saddam Hüseyin’in yönetimine kadar siyasi istikrarsızlık, kanlı askeri darbeler
YDH-Kerim Hüseyin’in El-Cezire için yazdığı yazıyı “Irak’ta darbeler tarihi” başlığıyla arkadaşımız Furkan TORLAK çevirdi.
Irak’ta darbeler tarihi
Irak tarihi, 1921’de kurulan yeni devletle birlikte Saddam Hüseyin’in yönetimine kadar siyasi istikrarsızlığa, kanlı askeri darbelere ve birçok liderin öldürülmesine sahne oldu.
Irak’taki bu siyasi istikrarsızlık 1921 yılının Ağustos ayında Faysal’ın Irak’a kral olarak getirilmesiyle başladı ve Faysal'ın 1933 yılında geçirdiği kalp krizi sonucu ölmesinden sonra da devam etti. Bu dönem, Abdulmuhsin El-Sa’dun adlı bir bakanın intiharına da sahne oldu.
Bir yandan Kralı, bir yandan İngilizleri bir yandan Iraklı siyasi partileri razı etmeye çalışan Sa'dun, milliyetçi akımların baskılarına dayanamayarak 1929 yılında intihar etti.
Daha sonra yönetime 6 yıl boyunca hüküm sürecek olan Kral Gazi geldi. O da 1939 Nisan ayında geçirdiği bir trafik kazası sonucu hayatını kaybetti.
Kral Gazi’nin döneminde Bekir Sıdkı liderliğindeki meşhur 1936 askeri darbesi gerçekleşti. Darbe sırasında dönemin Savunma Bakanı Cafer El-Askeri öldürüldü. Daha 9 ay geçmeden bir askerin kurşununa hedef olan Sıdkı da hayatını kaybetti.
Babasının ölümünden sonra Gazi’nin oğlu 2. Faysal çocuk yaşta Irak kralı oldu. Bu yüzden Emir Abd’ulilah b. Ali b. Hüseyin vasi olarak yönetimi ele aldı. Çok geçmeden 4 askeri lider Salahaddin El-Sebbağ, Mahmud Selman, Fehmi Said ve Kamil Şebib 1941 yılında bir darbeyle yönetime el koydu. Darbe sonrası Abd’ulilah önce sarayından kaçarak ABD konsolosluğuna sığındı, oradan da Ürdün’e geçti.
Peş peşe darbeler
Abd’ulilah, İngiltere’nin verdiği dış destekle dışarıdan siyasi bir gücü yönetmeyi başardı ve Reşid Âli El-Keylani liderliğinde bir darbeyle hükümeti devirdi. Darbe sonrası Bağdat’a geri dönen Abd’ulilah darbeci komutanları idam etti.
Ancak komutanların siyasi arenadan çekilmesi uzun sürmedi. Arka planda çalışmaya devam eden komutanlar Abd’ulkerim Kasım’ın liderliğinde Krallık düzenini 14 Temmuz 1958’deki darbeyle yıkmayı başardılar. Darbe liderleri Kral 2. Faysal’ı ve Krallık ailesinden birçok kişiyi idam ettiler. Darbeden birkaç gün sonra da Başbakan Nuri El-Said Bağdat’taki “Zafer Meydanı”nda askerlerin eliyle öldürüldü.
Irak, Abd’ulkerim Kasım’ın yönetimi boyunca da “Milli Komutanlar Örgütü”ndeki arkadaşlarının ve hasımlarının düzenlediği birçok darbe girişimine sahne oldu.
Sonunda 1963 Şubat ayında Abd’usselam Arif liderliğindeki askeri darbe başarılı oldu. Darbeciler rutin bir yargılama sonrası Abd’ulkerim Kasım’ı Bağdat’ın Salihiyye bölgesinde televizyon ve radyo binasındaki küçük bir odada kurşunlayarak öldürdü.
Abd’usselam Arif’in dönemi de uzun sürmedi. 1966 yılında gerçekleşen şüpheli bir uçak kazasında Abd’usselam öldü ve onun yerine Irak yönetimine kardeşi Abd’urrahman Arif geçti.
İki yıl geçmeden Baas Partisi ve bazı ordu komutanları Abd’urrahman Arif’i yönetimi teslim etmeye ve 17 Temmuz 1968’de gerçekleşen darbeyle ülkeden ayrılmaya mecbur bıraktı. O günün akşamı Ahmed Hasan El-Bekr Cumhurbaşkanı seçildi.
Bekr yönetimi, kendilerine yönelik birkaç başarısız darbe girişimine direndi; 1970 yılında liderliğini General Abdulgani el-Ravi ve bazı komutanların yaptığı darbe girişimi ile Ulusal Güvenlik Müdürü General Nazım Kezar’ın 1973 yılındaki darbe girişimi başarısızlıkla sonuçlandı.
Ancak Baas partisinin fiili komutanlığını yürüten Bekr’in yardımcısı Saddam Hüseyin 1979 Temmuz’unda Bekr’den kurtulmayı başardı; Bekr’in parti ve devletteki bütün makamlarını iptal etti. Saddam, Bekr’i 4 Ekim 1982’de vefat edene kadar zorunlu ikamet hapsinde tuttu.
Saddam döneminde üç büyük savaş yaşandı. 1980–1988 arası İran savaşı, Ocak 1991’de Kuveyt’in işgaliyle birlikte Körfez Savaşı ve ABD’nin Mart 2003’de Irak’la savaşı ki Saddam yönetimi bu son savaşla birlikte son buldu.
Saddam işgal sonrası birkaç ay boyunca gözlerden kaybolmayı başardı. Ancak ABD yetkilileri 14 Aralık 2003 günü Saddam’ı yakaladıklarını ilan ettiler.
Saddam tutuklandıktan sonra Irak Yüksek Cinayet Mahkemesi, 1982 yılında kendisine düzenlenen başarısız suikast girişimi sonrası Duceyl kasabasındaki 143 kişiyi öldürttüğü için Saddam'ı “insanlığa karşı savaş suçu işleme” ithamıyla yargıladı.
Bu dava dolayısıyla hakkında 2006 Kasım’ında boğularak idam edilme kararı alındı. Temyiz mahkemesi de 27 Aralık 2006 tarihinde bu kararı onadı.
