Batılı istihbarat birimleri, İran’ın BM yaptırımlarına rağmen Çin desteğiyle balistik füze kapasitesini yeniden güçlendirdiğini öne sürdü.
YDH- CNN International’ın haberine göre, İran balistik füze programını yeniden inşa etmeye yönelik faaliyetlerini hızlandırdı. Haberde, geçen ay yeniden yürürlüğe giren ve ülkeye silah satışlarını ile balistik füze faaliyetlerini yasaklayan Birleşmiş Milletler yaptırımlarına rağmen bu çalışmaların sürdüğü öne sürüldü.
Çin’den İran’a sevkiyat iddiaları
Avrupalı istihbarat kaynakları, “katı yakıtlı füze motorlarında kullanılan temel bileşen olan sodyum perklorat sevkiyatlarının Çin’den İran’a gönderildiğini” iddia etti.
Aynı kaynaklara göre, “snapback” olarak adlandırılan mekanizmanın eylül sonunda devreye girmesinden bu yana İran’ın Bender Abbas Limanı’na 2 bin ton sodyum perklorat taşındı. Sevkiyatların, İran’ın haziran ayında İsrail’le yaşadığı 12 günlük çatışmanın ardından Çinli tedarikçilerden satın alındığı ifade edildi.
Yaptırımlar ve diplomatik gerilim
Haberde, “bu alımların, İran’ın azalan füze stoklarını yeniden inşa etme çabasının parçası olduğu” öne sürüldü. CNN’in aktardığına göre, sevkiyatta yer alan bazı gemiler ve Çinli şirketler ABD yaptırımları kapsamında bulunuyor.
Yaptırımların, 2015 tarihli Kapsamlı Ortak Eylem Planı’nın (KOEP) ihlali gerekçesiyle “snapback” mekanizmasıyla yeniden yürürlüğe konulduğu kaydedildi. Bu kapsamda, İran’ın nükleer silah taşıma kapasitesine sahip balistik füzelerle ilgili herhangi bir faaliyette bulunmasının yasak olduğu, ayrıca BM üyelerinin İran’a bu tür faaliyetleri destekleyebilecek malzeme veya teknoloji sağlamasının da engellenmesi gerektiği belirtildi.
Çin ve Rusya’nın tutumu
Çin ve Rusya, yaptırımların yeniden uygulanmasına karşı çıkarak bunun “İran nükleer dosyasında diplomatik çözüm arayışlarını zayıflattığını” ifade etti.
CNN, sodyum perkloratın BM belgelerinde açıkça yasaklı maddeler arasında yer almadığını, ancak balistik füzelerde kullanılan amonyum perkloratın öncül maddesi olduğunu bildirdi. Uzmanlar, bu durumun Çin’in “BM kararlarını ihlal etmediği” yönünde bir savunma yapabilmesine imkân tanıyabileceğini değerlendirdi.
Gemilerin rotası ve sevkiyat trafiği
CNN’in eriştiği verilere göre, istihbarat kaynakları tarafından belirlenen bazı kargo gemilerinin Çin limanlarından İran’a defalarca sefer yaptığı tespit edildi. Bu gemilerden bazılarının İran İslam Cumhuriyeti Deniz Taşımacılığı Hatları’na bağlı olduğu ve mürettebatlarının sosyal medya paylaşımlarında Çin-İran seferlerini belgelediği aktarıldı.
Haberde yer alan bilgilere göre, ABD yaptırımları altındaki “MV Basht” adlı gemi 15 Eylül’de Çin’in Zhuhai limanından ayrılarak 29 Eylül’de Bender Abbas’a ulaştı. “Barzin” adlı geminin 2 Ekim’de Gaolan’dan yola çıkarak 16 Ekim’de Bender Abbas’a ulaştığı, 21 Ekim’de yeniden Çin’e döndüğü; “Elyana”nın ise 18 Eylül’de Çin’den ayrılıp 12 Ekim’de İran’a vardığı belirtildi. “MV Artavand” adlı geminin ise seyir izleme sistemini kapatarak hareket ettiği ileri sürüldü.
Pekin’den açıklama
Çin Dışişleri Bakanlığı sözcüsü, CNN’in konuya ilişkin sorusuna verdiği yanıtta, “spesifik durumu bilmediğini” ancak Çin’in “uluslararası yükümlülüklerine uygun olarak ihracat kontrollerini uyguladığını” ifade etti.
Sözcü, “Çin, İran nükleer meselesinin siyasi ve diplomatik yollarla barışçıl biçimde çözümüne bağlıdır ve yaptırımlar ile baskılara karşıdır.” dedi. Ayrıca Pekin yönetiminin “snapback mekanizmasıyla yaptırımların geri dönmesini yapıcı bulmadığı” kaydedildi.
Analistlerden değerlendirmeler
Haberde, daha önce de benzer sevkiyatların yapıldığı ancak haziran ayındaki 12 günlük çatışmadan sonra bu trafiğin yoğunlaştığı belirtildi.
CNN’in aktardığına göre, Ortadoğu’da nükleer silahsızlanma politikaları üzerine çalışan araştırmacı Jeffrey Lewis, “İran’ın savaşta kullandığı füzeleri telafi etmek ve üretimi artırmak için daha fazla sodyum perklorata ihtiyaç duyduğunu” söyledi.
Lewis, “İki bin ton sodyum perklorat yaklaşık 500 füze üretimi için yeterli. Bu önemli bir miktar, ancak İran savaş öncesinde ayda 200 füze üretmeyi planlıyordu.” dedi.
Çin-İran ekonomik ilişkileri
Haberde, Çin’in uzun süredir yaptırımlar altındaki İran’ın en önemli diplomatik ve ekonomik ortaklarından biri olduğu hatırlatıldı. Çin’in, “tek taraflı” ABD yaptırımlarına karşı çıktığı ve İran petrolünün büyük kısmını satın almaya devam ettiği ifade edildi.
Avrupalı güvenlik kaynakları, İran’a yönelik sevkiyatların, “ön şirketler” ve “şeffaf olmayan ticaret ağları” üzerinden sürdürüldüğünü iddia etti.
CNN, bu ağda yer alan bazı Çinli firmaların ABD tarafından nisan ayında “Devrim Muhafızları’na bağlı füze programına destek” gerekçesiyle yaptırıma uğradığını bildirdi.
Uzman görüşleri ve diplomatik gelişmeler
Haberde, istihbarat kaynaklarına dayandırılarak, sodyum perklorat sevkiyatlarının çoğunun Çin’in Dalian kentindeki şirketler aracılığıyla yapıldığı kaydedildi. CNN, şubat ayında Çin’den İran’a 1000 ton sodyum perklorat gönderildiğini bildirmişti.
Tong Zhao adlı bir nükleer politika uzmanı, Çin’in, Almanya, Fransa ve İngiltere tarafından Ağustos’ta devreye alınan snapback mekanizmasını “hukuken geçersiz” saydığını ve bu nedenle yaptırımlara bağlı kalmayabileceğini belirtti. Zhao, “Sodyum perklorat doğrudan yasaklı maddeler listesinde yer almıyor, ancak katı yakıtlı füze üretiminde kullanıldığı için kapsamlı denetim rejimine dahil edilmesi gerekir” dedi.
Haberde, Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’in, eylül ayında İran Cumhurbaşkanı Mesud Pizişkiyan ile yaptığı görüşmede “İran’ın nükleer silah geliştirme peşinde olmadığına dair taahhüdüne önem verdiklerini” ve “barışçıl nükleer enerji kullanım hakkına saygı duyduklarını” ifade ettiği aktarıldı.
CNN, Çin ve Rusya’nın, Eylül ayında BM Güvenlik Konseyi’ne “KOEP’in altı ay uzatılması” yönünde teklif sunduğunu, ancak önerinin reddedildiğini bildirdi.
