Porto Riko ve Filistin'de sömürge işgalinin baş döndürücü paralellikleri

YDH- Bağımsız dijital gazete Counter Punch'ta yayınlanan makalenin yazarı sosyo-kültürel antropolog Melinda Gonzalez, Porto Rikolular ve Filistinlilerin deneyimleri arasında paralellikler kurarak yerli halkların sömürgeci işgal karşısındaki süregelen mücadelelerini gündeme taşırken sömürgeciliğin yaşamlar üzerindeki etkisini tanımayı teklif ediyor. 

''Kim bir kötülük görürse, onu eliyle değiştirsin. Şayet eliyle değiştirmeye gücü yetmezse, diliyle değiştirsin. Diliyle değiştirmeye de gücü yetmezse, kalbiyle buğzetsin.'' 

-Peygamberimiz Muhammed (s.a.v)

Bu yazıyı yazmak için oturduğumda Refah'a ve tüm Gazze'ye bombalar yağıyor. Yerleşimcilerin işgal altındaki Batı Şeria'ya tecavüzleri yoğunlaşıyor. Nina bana Instagram'dan bir fotoğraf gösteriyor. Filistinli gazeteci Bisan Owda ve bir grup erkek Porto Riko bayrağı tutuyor. Nina gözyaşları içinde. Gözyaşlarımın boğazımda düğümlendiğini hissediyorum. İki yüz altmış sekiz gün. Dokuz ay. Yedi buçuk yıl. Yüz yirmi altı yıl. Halkım sömürgeci işgale karşı savaşıyor. 

Geceler boyu Porto Riko mücadelesi ile Amerikan yerlilerinin mücadelesi arasındaki paralellikleri konuşan Nina ve ben, bir kez daha Filistin ve Porto Riko arasındaki paralellikleri tartışıyoruz.

Porto Rikolular ve Filistinliler arasındaki paralellikler çok fazla. Porto Riko da Filistin de işgal edilmiş topraklar, her ikisi de bomba ve ilaç deneylerine maruz kalıyor, her ikisi de kapitalist felaketçiliği yaşıyor, her ikisi de zorla yerinden edilmeyi deneyimliyor, her ikisi de ölüyor, biri kemer sıkma önlemleriyle yavaş yavaş, diğeri işgal güçlerinin bombalı saldırılarıyla hızla. 

Maria Kasırgası memleketimizi harap ettikten sonra Porto Rikolu araştırma katılımcılarımın her biri çığlıklarının yankılarıyla "El desastre real es el colonialismo" (Gerçek felaket sömürgeciliktir) demişti. 

Filistinliler için de gerçek felaket sömürgeciliktir.

Ekim 2023'te İsrail işgalinin Filistinlilere yönelik şiddeti tırmandırmasından bu yana, yetkililer birbiri ardına Gazze'de ve işgal altındaki Filistin'in tamamında "masum sivil olmadığını" ilan etti. İşgal Başbakanı Netanyahu'nun Filistinli gençleri "karanlığın çocukları" olarak nitelendirmesi, tüm Filistinlilerin terörist olarak yaygın bir şekilde yanlış tanıtıldığını vurgulamakta ve Filistin işgalinin süregelen tarihini ve 1948'deki Nakba'nın mirasını ve işgal güçlerinin Filistin halkına yönelik sayısız saldırganlık örneğini görmezden gelmektedir. Filistinlilerin terörist olarak nitelendirilmesi, işgalin Filistinlilerin devam eden sömürgeleştirilmesi, yerinden edilmesi ve soykırımında en büyük müttefiki olan ABD hükümeti tarafından da desteklenmektedir. ABD Dışişleri Bakanlığı, 8 Ekim 1997 gibi erken bir tarihte, Filistin Kurtuluş Cephesi (FKC), Filistin İslami Cihad (FİC) Filistin Halk Kurtuluş Cephesi (FHKC) ve HAMAS da dahil olmak üzere Filistinlilerin kurtuluşunu savunan birçok grubu Yabancı Terörist Örgütler (YTÖ) olarak tanımlamıştır.

Filistinliler, askeri işgalden kurtulmak isteyen ve ABD hükümeti tarafından terörist olarak yaftalanan ilk halk değildir - bu yafta insanlıktan çıkarma ve soykırımı meşrulaştırma amacı taşımaktadır. En azından 1950'lerden bu yana, gizli FBI programı COINTELPRO aracılığıyla ABD hükümeti, aktivistlerini ve savunucularını terörist olarak sınıflandırarak Porto Riko kurtuluş hareketini baltalamış, böylece mücadelelerini kriminalize etmiş ve devam eden devlet baskısını haklı çıkarmıştır. Daha 24 Ekim 1935'te, ABD destekli polis gücü Porto Riko-Rio Piedras Üniversitesi'nde bir grup öğrenciye ateş açarak dört genç Porto Rikolu milliyetçinin ölümüne neden oldu. Kötü şöhretli 1937 Ponce Katliamı'nda ABD hükümeti 19 Porto Rikoluyu öldürdü ve 200'den fazlasını yaraladı. Nakba ile aynı yıl olan 1948'de, Porto Riko bağımsızlık hareketlerini bastıran Ley de la Mordaza'yı (Gag Yasası) protesto eden öğrenciler, polisin şiddetli baskılarıyla karşılaştı ve çok sayıda yaralanma ve tutuklamayla sonuçlandı. 1960'larda ve 1970'lerde Porto Rikolu öğrenciler dünyanın dört bir yanındaki diğer öğrencilerle birlikte Vietnam Savaşı'nı protesto etti ve asker ve polis baskısı ve şiddetiyle karşılaştı. 1990'lardan günümüze, kemer sıkma önlemlerini, harç zamlarını ve üniversitelerin kapatılmasını protesto eden öğrenciler, öğrencileri dağıtmak için göz yaşartıcı gaz ve cop kullanan ve çok sayıda öğrenci aktivisti tutuklayan polisle şiddetli çatışmalarla karşılaştı. 

Porto Rikolulara yönelik baskılar sadece takımadalarda yaşanmamakta, diasporaya kadar uzanmaktadır. Örneğin, 1990'larda Chicago, Illinois'deki alternatif bir Porto Riko lisesinde görev yapan bir öğretmenin, daha sonra milliyetçi aktivistlere karşı tanıklık yapan ve onları terörist olarak yaftalayan bir FBI ajanı olduğu ortaya çıkmıştır. Tüm bu baskıcı taktikler bir arada ele alındığında, Porto Rikolular'ın ırksallaştırıldığı ve "Devlet düşmanı", "Amerikan karşıtı" ve en tehlikelisi "terörist" olarak inşa edildiği daha geniş bir tarihsel sürecin parçasıdır. Medya temsilleri bunda güçlü bir rol oynayarak bazı Porto Rikolular'ı "hak eden" Amerikan vatandaşları, yukarı doğru hareketlilikle değerlerini kanıtlayanlar, diğerlerini ise "hak etmeyenler", suçlular olarak kategorize etmektedi. Benzer şekilde, diasporadaki Porto Rikolu milliyetçi aktivistlerin gündelik programları Amerikan karşıtı terörist faaliyetler olarak damgalanarak kriminalize edilmeleri meşrulaştırılır ve eşitsiz yurttaş-özneler üretilir. Özgür ve bağımsız bir Porto Riko ulusu olasılığı, FBI ve CIA programları aracılığıyla baltalanmaya devam etmektedir, birçok bağımsızlık partisi merkezinin bombalanması, Filiberto Ojeda-Rios'un 23 Eylül 2005'te (Porto Riko'nun İspanyol Kraliyetine karşı bağımsızlık mücadelesini onurlandıran bir tarih) öldürülmesi de dahil olmak üzere bağımsızlık liderlerinin ve çocuklarının öldürülmesi ve Porto Rikolu bağımsızlık liderlerinin ve aktivistlerinin günümüze kadar hapsedilmesi de dahil olmak üzere, takımadalarda kendi kaderini tayin etmeyi amaçlayan yerel örgütlerin altını oymak için şiddet ve gözetim kullanan eğitim tesisleri hem Porto Riko'daki ABD hükümetinin hem de Filistin'deki işgal güçlerinin başlıca saldırı alanlarından biri olmuştur. 

Filistin okulları ve üniversiteleri sıklıkla terörizmi teşvik etmekle suçlanmakta, öğrenciler ve öğretmenler güvenlik kaygıları bahanesiyle gözetim ve tutuklamalara maruz kalmaktadır. Örneğin İsrail işgal güçleri, HAMAS'ın okullarda saklandığını iddia ederek Gazze'deki çok sayıda BM okulunu bombalamış, onlarca öğretmen, öğrenci ve okula sığınan aileleri öldürmüştür. Bu eylemler Filistin direnişini gayrimeşrulaştırmaya ve kendi kaderini tayin etme mücadelesini doğası gereği şiddet yanlısı ve terörist olarak göstermeye hizmet etmektedir. Porto Riko'da olduğu gibi, bu etiketleme eğitim alanının ötesine uzanmakta, medya temsillerine ve kamusal söyleme nüfuz etmekte ve böylece devam eden askeri işgali ve baskıyı meşrulaştırmaktadır.

Şu anki bakış açısıyla, işgal altındaki halkların işgalciler tarafından insanlıktan çıkarılması için hakim bir plan görebiliriz; bu plan, devam eden haklarından mahrum bırakılmalarını, yerinden edilmelerini ve ölümlerini haklı çıkarmaya hizmet eder. Tarihsel olarak bakıldığında, paralelliklerin ne kadar köklü, kalıcı ve benzer olduğu dikkat çekicidir: sırasıyla ABD ve İsrail tarafından işgal edilen Porto Riko ve Filistin, 126 ve 76 yıldır yerleşimci-sömürge yönetimine tabidir. 

Her iki işgal de siyasi ve ekonomik kontrol ile askeri varlık ve yerli nüfusun kitlesel olarak yerinden edilmesi ile damgalanmıştır. İşgal altındaki her iki bölge de sınırlı özyönetime sahiptir ve tam egemenlikten yoksundur. Filistin'de FKÖ ve Hamas gibi örgütler seçimler yoluyla iktidara gelmiş olsa da, hiçbir örgüt İsrail'in müdahalesi olmaksızın Filistin'in siyasi geleceğine karar verme kabiliyetine sahip değildir. 

Benzer şekilde, Porto Riko'nun sınırlı özyönetimi ve seçimleri olsa da, yerel hükümet genellikle ABD Kongresi'nin kararlarına bağlıdır ve takımadalar tam temsil olmaksızın ABD federal yasalarına tabidir, yani Porto Rikolular ABD vatandaşı olsalar da, Porto Riko'da ikamet ediyorlarsa ABD başkanı için oy kullanma hakkına sahip değildirler. 

ABD'de yaşayan Porto Rikolular gibi, İsrail sınırları içinde yaşayan Filistinliler de vatandaşlık hakkına sahiptir, ancak hükümette sınırlı sivil ve siyasi temsile sahiptirler, örneğin İsrail yollarına eşit olmayan erişim gibi altyapı gibi somut bir şeye kadar, işgal altındaki Filistin'de yaşayanlar ise kitlesel polis ve gözaltılara maruz kalmaktadır. Ayrıca, İsrail'in ticaret, hareket ve kaynaklara erişim üzerindeki kısıtlamalar yoluyla Filistin ekonomisini kontrol etmesi, ekonominin uluslararası yardıma bağımlı hale gelmesine neden olmuştur. 

Benzer şekilde Porto Riko ekonomisi de ABD çıkarları tarafından şekillendirilmiş ve engellenmiş, kitlesel kemer sıkma önlemlerine, siyasi egemenliğin elde edilmesini engellemeye yönelik ekonomik bağımlılığa ve Porto Rikolu olmayan yatırımcılara yönelik teşvik programları nedeniyle kitlesel borçlanmaya yol açmıştır. Sembolik olarak, Filistin ve Porto Riko bayraklarının her ikisi de kendi bölgelerinde yasaklandı ve bu bayrakları dalgalandırmak bir direniş sembolü haline geldi.

O halde hem Filistin hem de Porto Riko'da bağımsızlık hareketleri devam etmiş ve bu hareketler işgalcilerin şiddetli direnişiyle karşılaşmış ve karşılaşmaya devam etmektedir.

Ruhsat almak için ruhsat: işgal ve deney

ABD ordusunun Porto Rikolular üzerinde yaptığı denemeler ile İsrail ordusunun Filistinliler üzerinde yaptığı denemelerin tarihleri, sömürgeleştirilmiş ve işgal edilmiş halkların deneysel amaçlar için rahatsız edici bir şekilde kullanılması gibi başka paralellikleri de ortaya koymaktadır. 

Porto Riko'da, ABD ordusu Vieques adasını, bombaların patlatılması ve zehirli maddelerin salınması da dahil olmak üzere, ciddi çevresel kirlenmeye ve yerel halk arasında önemli sağlık sorunlarına yol açan deniz eğitim tatbikatları için yoğun bir şekilde kullandı. Onlarca yıl süren bu testler Vieques sakinleri arasında yüksek oranda kanser ve diğer ciddi hastalıklarla sonuçlanmış ve bu tür eylemlere etkili bir şekilde karşı koyacak siyasi güçten yoksun marjinal bir nüfusun sömürüldüğünü vurgulamıştır. Bu eylemlerin mirası, hem sömürgeciliğin altında yatan temel tutumların hem de bir bölgenin ve halkının askeri amaçlar için test alanı olarak kullanılmasının doğasında var olan birçok etik ihlalin altını çizmektedir. 

Benzer şekilde, Filistinlilerin İsrail güçleri tarafından askeri ve tıbbi testler için denek olarak kullanıldığına dair iddialar ortaya çıkmıştır. Raporlar, İntifada ve Gazze'deki çeşitli askeri operasyonlar gibi çatışmaların arttığı dönemlerde, gelişmiş gözetleme teknolojileri ve kalabalık kontrol silahları da dahil olmak üzere yeni askeri teknolojilerin ve kalabalık kontrol yöntemlerinin Filistinli siviller üzerinde test edildiğini öne sürmektedir. 

Buna ek olarak, İsrailli ilaç şirketlerinin Filistinli hastalar üzerinde uygun bilgilendirilmiş rıza olmaksızın ilaç denemeleri yaptığına dair suçlamalar bulunmaktadır. Bu eylemler, Filistinlilere sınırlı egemenlik ve siyasi güç bırakan ve onları sömürüye karşı özellikle savunmasız hale getiren devam eden işgal tarafından kolaylaştırılmaktadır. Aynı şey Porto Riko için de söylenebilir: ABD hükümeti, yavaş sonuçları olan, bilerek ama dolaylı biyolojik zarara ek olarak, 1930'dan 1970'e kadar Porto Rikolu kadınların üçte birini bilgilendirilmiş rızaları olmadan kısırlaştırma şeklinde bilerek, doğrudan, kalıcı biyolojik zarar vermiştir. 

Her iki vaka da işgal edilmiş ve sömürgeleştirilmiş nüfusların deneysel amaçlarla kullanılmasına ilişkin etik ve insan hakları kaygılarını örneklemekte ve marjinal gruplar üzerindeki askeri ve siyasi hakimiyetin daha geniş modellerini yansıtmaktadır. Ve her iki vaka da soykırım çabasına işaret ediyor: ya biyolojik üremeyi baştan engelleyerek ya da topyekûn savaş yoluyla. Her ikisi de insanlıktan çıkarılmış sivillerin kontrol altına alınmasına ve uygun olduğunda imha edilmesine yöneliktir.

Bir kez daha sömürülen ve istismar edilen felaketler: felaket kapitalizmi, yerinden edilme ve ötesi

Sömürgeciliğe ve aktif işgallere eşlik eden ihlaller, sosyal ve biyolojik etiketleme ve kontrolle sınırlı kalmıyor. Söz konusu ihlaller, işgal edilen toprakların ekonomilerinin sağlığına da zarar verecek şekilde genişlemektedir. Örneğin, hem Porto Riko hem de Filistin, felaket kapitalizminin ezici bir biçimini ya da krizlerin ekonomik kazanç için sömürülmesini deneyimlemiş, bu da yerel nüfusun önemli ölçüde yerinden edilmesine ve haklarından mahrum bırakılmasına yol açmıştır. 

Porto Riko'da, Maria Kasırgası'nın ardından Porto Riko Gözetim, Yönetim ve Ekonomik İstikrar Yasası (PROMESA) gibi politikaların dayattığı mali gözetim, hem özelleştirmeyi hem de kemer sıkma önlemlerini kolaylaştırdı; bu da eşitsizliği acımasızca şiddetlendiren ve göçü tetiklemeye yardımcı olan çift taraflı bir sopadır. 20 ve 22 sayılı yasalar dış yatırımcıları teşvik edip çekerek yerel toplulukları daha da yerinden etmiştir. Filistin'de ise Gazze'ye yönelik devam eden abluka, 2018 Büyük Dönüş Yürüyüşü gibi ezici çoğunluğu barışçıl olan protestoların şiddetle bastırılması ve yerleşimlerin genişletilmesi benzer şekilde ekonomik yoksunluğa ve zorla yerinden edilmeye yol açmıştır. 

Her iki bölge de yerel ihtiyaçlardan ziyade kâra öncelik veren uluslararası müdahalelere maruz kalsa da bağlamlar farklılık göstermektedir: Porto Riko, ABD sömürge yönetimi altında ekonomik politikalarla karşı karşıyayken, Filistin yasadışı askeri işgal ve İsrail işgal güçlerinin sistematik şiddetiyle mücadele etmektedir. Bu farklılıklara rağmen, her iki vaka da dış aktörlerin neoliberal reformları dayatmak, mevcut eşitsizlikleri derinleştirmek, Büyük Yürüyüş'te olduğu gibi mevcut yerinden edilmeleri ikiye katlamak ve serbest piyasadan vazgeçerek yeni yerinden edilmeleri katalize etmek için krizleri nasıl kullandığını göstermektedir.

Porto Riko'da PROMESA, Maria Kasırgasından sonra mülk satın alan zengin yerleşik olmayanların akınıyla birlikte, geleneksel soylulaştırma da dahil olmak üzere önemli ölçüde yerinden edilmeye yol açtı, ancak hiçbir şekilde bununla sınırlı kalmadı. Örneğin 2016'dan bu yana 500 binden fazla Porto Rikolu ekonomik zorluklar, 300'den fazla okulun kapatılması, harçları ve yerel yaşam maliyetini artıran kemer sıkma önlemleri ve sağlık krizleriyle başa çıkmak için tıbbi altyapı eksikliği nedeniyle takımadaları terk etti. Porto Rikolu gençler iş bulmakta, uygun fiyatlı ve zamanında eğitim almakta zorlanmakta ve anavatanlarında belirsiz bir gelecekle karşı karşıya kalmakta, birçoğu hayatta kalmak için ülkeyi terk etmek zorunda kalmaktadır.

2016'dan bu yana 11 binden fazla Filistinli, yerleşimcilerin Filistinlilerin evlerini yıkması ve topraklarına el koyması nedeniyle en kör yollarla yerinden edildi. Ve Ekim 2023'ten bu yana, İsrail İşgal Güçlerinin Gazze'deki Filistinlilere yönelik soykırım eylemleri, Gazze'de yaklaşık 1,7 milyon Filistinlinin yerinden edilmesiyle sonuçlandı. Filistin'deki tüm üniversiteler 2023'ün sonlarından bu yana İsrail işgali tarafından yıkıldı ve Filistinli gençler her gün üzerlerine bombalar yağarken eğitim, sağlık, barınma ve gıdaya erişimden yoksun kaldı.

Mülksüzleştirme ve kontrolün bir biçimi olarak gençlerin sistematik olarak hedef alınması, işgal yasasıdır ve soykırımın ve zorla yerinden etmenin bariz bir aracıdır. Porto Riko'da, ABD hükümetinin Porto Rikolu gençleri Kızılderili yatılı okullarına yerleştirmesi gibi tarihsel eylemler, kültürel kimliği bastırmayı ve Amerikanlaşmayı dayatmayı amaçlıyordu - sadece kendi kaderini tayin çabalarını değil, aynı zamanda bu tür çabaları ilk etapta hayal etme alanını da boğmanın başka bir biçimi. Bugün, devam eden kemer sıkma önlemleri üniversite eğitimini düzenli olarak tehdit etmekte, öğrencileri sınıf yetersizlikleri ve mali kısıtlamalar nedeniyle uzun akademik yollara zorlamaktadır. Dahası, yüzlerce okulun kapatılması bu okulların geleceklerini ve gelecekteki motive öğrencilerin geleceklerini tehdit etmektedir.

Filistin'de ise durum daha da vahim. Okullar, güvenlik kaygıları bahanesiyle İsrail güçleri tarafından rutin olarak hedef alınmakta ve tahrip edilmekte, bu da Filistinli çocukların eğitim fırsatlarını ciddi şekilde kısıtlamaktadır. İsrail işgal güçlerinin özellikle Filistinli gençleri - Netanyahu'nun "karanlığın çocukları" - hedef aldığı, onları vurduğu, uzuvlarını sakatladığı ve hapishanelerde tuttuğu iyi rapor edilmiştir. Her yıl yaklaşık 500-700 Filistinli genç İsrail işgali tarafından gözaltında tutulmaktadır. Filistinli gençlerin kasıtlı olarak hedef alınması, gelecek nesillerin işgale direnme ve ulusal kimliklerini savunma yeteneklerini zayıflatmaya yönelik sistematik bir çabanın altını çizmektedir.

2023 yılında ABD'de katledilen Kızılderili gençlerin kemiklerini hala ortaya çıkarıyorduk. Daha kaç yüzyıl boyunca Filistinli gençlerin toplu mezarlarını ortaya çıkaracağız?

Porto Riko ve Filistin'in sömürge işgali altındaki ortak deneyimlerini incelerken, insanlıktan çıkarılma, yerinden edilme ve sömürüye karşı mücadelelerinde açık ve sinir bozucu paralellikler görüyoruz. Tarihsel olarak terörist olarak yanlış etiketlenmeden, deney ve felaket kapitalizmine olanak tanıyan süregelen askeri işgallere kadar, Porto Rikolular ve Filistinliler sömürgeci tasarımdan kaynaklanan kapsamlı adaletsizliklerle karşı karşıyadır. 

Filistin, Porto Riko, Kongo, Sudan, Hawai'i, Haiti ya da başka yerlerde sömürgeci çıkarcılık ve şiddet etkin bir şekilde kontrol edilmeden devam etmektedir. Yerli halkların topraklarına el konulurken ve yaşamları ellerinden alınırken bir zamanlar vahşi şimdi ise terörist olarak yaftalanmaları, sömürgeci işgalin vahşetini bir çırpıda gözler önüne sermektedir. Filistinliler Gazze'de Porto Riko bayrağını göndere çekerken ve Porto Rikolular takımadalarda ve diasporada kefiye ve Filistin bayraklarıyla yürürken, dünyaya gerçek felaketin sömürgeci işgal olduğunu anlatmaktadırlar. 

Peygamber Muhammed'in (s.a.v) sözlerine uygun olarak, kötülüğü görüyorlar ve başka tarafa bakmıyorlar. Paralel adaletsizlik tarihleri, bilgi paylaşımı ve ortak deneyimlerden doğan paralel karşılıklı destek gösterileriyle eşleşiyor. Burada, Pali-Rikalı dayanışmasının güçlü ve devam etmekte olduğunu söylerken hem ampirik kayıtlara işaret edebilir hem de kişisel deneyimlerime dayanarak konuşabilirim. Bu ve gezegenin dört bir yanındaki birbiriyle bağlantılı kölelik karşıtı mücadeleler kalem, dil ve kalp yoluyla ifade ediliyor. Eğer Peygamberimiz (s.a.v.) kötülüğü değiştirme yükümlülüğüne işaret ediyorsa, o zaman sömürgeci öfkenin paralel tarihlerine kulak vermek önemli bir başlangıç noktasıdır.

Çeviri: YDH