"Amerika'nın yaptığı dış yardımların, Haşimi Krallığı'nın kamu gelirlerinin temel taşlarından biri olduğu da bilinen bir gerçek."
YDH -Ürdün, ABD'nin dış yardımları askıya alma kararıyla karşı karşıya kaldı. USAID'in durdurulan projeleri, eğitim, sağlık ve kalkınma alanlarında ciddi boşluklar yarattı. Kuveyt ve AB gibi alternatif kaynaklardan gelen destekler, bu boşluğu kapatmaya çalışıyor. El-Ahbar yazarı Abdulmunim ez-Zuabi'ye göre Ürdün, ekonomik ve sosyal zorluklarla mücadele ederken, uluslararası yardımların kesilmesiyle yeni bir sınav veriyor.
Uzun yıllar boyunca, birbiri ardına gelen ABD yönetimleri, Ürdün'ü bölgedeki en önemli stratejik müttefik olarak gördü.
Bu iş birliği, bir dizi bölgesel ve uluslararası meseleyi kapsıyordu; askeri, istihbarat ve diplomatik alanlarda da iş birliği yapılıyordu.
Ayrıca, Amerika'nın yaptığı dış yardımların, Haşimi Krallığı'nın kamu gelirlerinin temel taşlarından biri olduğu da bilinen bir gerçek.
Fakat, Cumhuriyetçi Başkan Donald Trump, göreve başlar başlamaz, Mısır ve İsrail hariç olmak üzere dış yardımları askıya alma kararı aldı.
Bu geçici askıya alma kararı, destek alan ülkelerin politikalarını ve bunların ABD'nin politik yönelimleriyle ne kadar uyumlu olduğunu "değerlendirme" amacı taşıyordu.
Ayrıca, Başkan Trump, Ürdün'de birçok faaliyeti bulunan Amerikan Uluslararası Kalkınma Ajansının (USAID) faaliyetlerini durdurma kararı aldı.
Ürdün Planlama ve Uluslararası İş Birliği Bakanlığı, USAID ile 2024 yılının sonlarında, 845,1 milyon dolarlık yıllık bütçe desteği anlaşmasını imzaladı.
Bununla beraber ajans, 2020-2025 yılları arasında Ürdün'e ek destek sağladı ve bu kapsamda, ajansın Ürdün'de çeşitli sektörlerde yürüttüğü programları finanse etmek için yıllık 362 milyon dolar tahsis edildi.
Planlama Bakanlığı ve Başbakanlık tarafından yapılan açıklamaya göre, bu programlar eğitim, sağlık, gıda güvenliği, su ve ekonomik kalkınma gibi alanlarda faaliyet gösteriyor.
Amerikan yardımlarının durdurulmasının ardından, Washington Büyükelçiliği, Dışişleri Bakanlığı tarafından finanse edilen programlarda çalışan kuruluşlara, tüm etkinliklerin, faaliyetlerin ve planlanan eğitim atölyelerinin derhal ve tamamen durdurulması talimatını verdi.
USAID, Ürdün'de eğitim, sağlık, gıda güvenliği, su ve ekonomik kalkınma gibi çeşitli alanlarda onlarca projeyi destekliyor.
Söz konusu projeler, Ürdün hükümeti, özel sektör kuruluşları ve birçok sivil toplum örgütü ile iş birliği içinde yürütülüyor.
USAID projeleri, özellikle anne ve çocuk sağlığı hizmetlerinin iyileştirilmesi gibi alanlarda pek çok Ürdünlünün hayatını doğrudan etkiliyor.
Eğitim sektöründe ise devlet okulları ve üniversitelerde eğitim kalitesinin artırılmasına katkıda bulunuyor. Ayrıca, su temini ve sanitasyon hizmetlerinin iyileştirilmesine odaklanarak, birçok bölgede hizmet kalitesinin artırılmasını sağlıyor.
Kalkınma ve insan hakları odaklı pek çok projeyi finanse ettiği için, ajansın programlarının durdurulmasından en çok etkilenen taraf, ajansın desteğiyle çalışan kamu çalışanlarının kayıplarını telafi etmek zorunda kalan Ürdün hükümeti oldu.
Ayrıca, bu projelerde çalışan yüzlerce kişi de etkilendi. Bazı kuruluşlar, maaşlarını ödeyememeleri nedeniyle çalışanlarını işten çıkarmak zorunda kaldı.
Bu durum, işsizlik oranının yüzde 21'i aştığı Ürdün'de hükümet için yeni bir yük oluşturdu.
Fakat Amerikan finansmanının durdurulmasının Ürdün'ün mali ve iktisadi büyüklüğü açısından büyük bir etkisi olmayabilir.
Ancak bu durum sivil toplum kuruluşları ve bu projelerde çalışan kişiler için sosyal ve kalkınma açısından yıkıcı sonuçlar doğurabilir. Özellikle mahalleler, belediyeler ve yerel meclisler tarafından yararlanılan kalkınma projeleri ile küçük ve orta ölçekli ekonomik projeler bu durumdan olumsuz etkilenecek.
Bu durum, Ürdün hükümetini, USAID'in bıraktığı boşluğu doldurma sorumluluğuyla karşı karşıya bırakıyor.
Ülkenin içinde bulunduğu kritik ekonomik durum ve Körfez ülkelerinden gelen doğrudan mali desteğin kesilmesi, bu sorumluluğu daha da ağırlaştırıyor.
Amerika'dan finansmanın durdurulmasının yol açtığı kayıplar
Sonuç olarak, Amerika'nın kararının Ürdün'deki özel sektör çalışanlarının yarısından fazlası üzerinde olumsuz bir etkisi olacak.
Yardımların durdurulmasının devam etmesi, 55 bin aileyi ve gelecekte 30 bin çalışanı doğrudan veya dolaylı olarak etkileme riski taşıyor.
Ürdün'deki Uluslararası Sivil Toplum Kuruluşları Forumu (JIF) tarafından yapılan bir değerlendirmeye göre, Amerika'nın kalkınma yardımlarının askıya alınmasının ilk etkileri bu şekilde ortaya çıkıyor.
Değerlendirme, Ürdünlüler ve mülteciler dahil olmak üzere yaklaşık 35,5 bin kişinin hizmet alamayacağını ortaya koydu.
Ayrıca, 2025 yılı için ABD hükümeti tarafından finanse edilen sivil toplum kuruluşlarının programlarından yararlanan 5,6 milyon kişinin de bu karardan etkileneceği belirtildi.
Fakat Ürdün ile imzalanan Amerikan anlaşmaları kapsamında, mali yardımların ödenmesi anlaşmanın imzalanmasıyla birlikte gerçekleşiyor.
Bu da, Ürdün'ün geçen yıl Aralık ayının sonlarında USAID'in desteğine ilişkin tutarları aldığı anlamına geliyor.
Bu durum, Ürdün'e, Körfez ülkelerinden gelecek yardımlarla Amerikan yardımlarını telafi etme konusunda bir manevra alanı sağlıyor. Bunun yanı sıra, Kral II. Abdullah'ın Trump ile son görüşmesinin hemen öncesinde Avrupa Birliği ile imzaladığı bir anlaşma, USAID'in yerine kalkınma projelerini yürütecek.
Kuveyt'in yardımları, USAID'in bıraktığı boşluğu doldurabilir mi?
USAID'in Ürdün'deki finansmanını durdurma kararının ardından, Kuveyt Varlık Fonu ile Ürdün Planlama ve Uluslararası İş Birliği Bakanlığı, ülkede 65,2 milyon dolarlık projeleri finanse etmek üzere iki anlaşma imzaladı.
Kuveyt Varlık Fonu, Ürdün'deki kamu eğitim altyapısı projesinin üçüncü aşamasını 32,6 milyon dolar ve yol ve köprülerin yenilenmesi projesini 32,6 milyon dolar ile finanse edecek.
Bu anlaşmalar, Kuveyt'in 2018 yılında Mekke Zirvesi'nde Ürdün'e 500 milyon dolarlık kolaylaştırılmış bir kredi programı sunma taahhüdü kapsamında gerçekleştirildi.
Bu taahhüt, Başkan Trump'ın ilk döneminde Ürdün üzerinde uygulanan Amerika'nın baskılarıyla bağlantılı.
Bu dönemde, Trump "Yüzyılın Anlaşması"nı geçirmeye çalışırken, Ürdün'e yapılan yardımları kesmekle tehdit etmişti.
Amerika'nın Ürdün'e yönelik yardımlarının tarihi, 1951-1957 yılları arasına kadar uzanıyor. Bu yardımlar, Başkan Dwight Eisenhower döneminde, İngiltere ve Fransa'nın bölgedeki etkisinin azalmasının ardından uygulanan "boşluğu doldurma" politikasının bir parçası olarak başladı.
Son 15 yılda, Ürdün'e yapılan yıllık Amerikan yardımlarının tarihsel değeri üç katına çıktı. 2020 mali yılına kadar toplam yardımlar yaklaşık 26,4 milyar dolara ulaştı.
2025 mali yılı için Başkan'ın bütçe talebinde Ürdün'e 1,45 milyar dolar ayrıldı. Amerikan yardımları, Ürdün'ün yıllık olarak aldığı resmi yardımların yüzde 40'ından fazlasını oluşturuyor.
USAID ise 1961 yılından bu yana Ürdün'de faaliyet gösteriyor. Bu da, ajansın son yıllarda Ürdün toplumu içinde sosyal, kalkınma ve ekonomik açıdan ne kadar köklü bir yer edindiğini gösteriyor.
Çeviri: YDH
